ارزیابی شاخص های مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی در گزینش ژنوتیپ های متحمل پنبه تحت تاثیر بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی

بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی یکی از مهم ترین عوامل خسارت زای و  عامل محدود کننده کشت پنبه در سراسر جهان است. این بیمارگر باعث کلروز برگ، نکروز یا پژمردگی، ریزش برگ یا غوزه و حتی مرگ گیاه  می شود. همچنین باعث کاهش کمی و کیفی محصول  می شود. با توجه به اهمیت اقتصادی بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه، بهترین روش مبارزه با این بیماری استفاده از ارقام متحمل به بیماری است. بنابراین اصلاح و پرورش ارقام مقاوم در طیف گسترده ای به عنوان یکی از موثرترین روش های کنترل محسوب می شود. این آزمایش به منظور تعیین اثر بیماری بر خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی ارقام پنبه در راستای شناسایی ژنوتیپ های متحمل انجام شد.

مواد و روش ها: 

آزمایش در طی دو سال 1399- 1400 و به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در گلخانه مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی (بخش گیاه پزشکی) انجام شد. در سال اول ده رقم تجاری پنبه ایران متعلق به گونه Gossypium hirsutum کشت شدند. در آزمایش سال اول صفات زراعی پنبه از قبیل ارتفاع بوته، تعداد برگ، تعداد شاخه رویا، قطر طوقه، اندازه سطح برگ، شدت بیماری، شاخص کلروفیل، محتوای نسبی آب برگ و  هدایت الکتریکی اندازه گیری گردید. در سال دوم، دو رقم متحمل (بختگان) و حساس (ورامین) منتج از آزمایش سال اول همراه با رقم مقاوم ترموس 14 در گلخانه کشت گردید. در این مرحله ارزیابی میزان پرولین، کربوهیدرات های محلول و  فنل کل در زمان های مختلف بعد از تلقیح با  قارچ بیمارگر انجام شد. تمام صفات اندازه گیری شده در طی دو سال با استفاده از نرم افزار آماری SAS تجزیه واریانس و  با استفاده ازآزمون دانکن، میانگین ها مقایسه شدند.

در سال اول مشخص گردید در بین ده ژنوتیپ کشت شده، تمام صفات زراعی (به غیر از ارتفاع) در رقم بختگان بیشتر و در رقم ورامین کمتر از ارقام دیگر بود. تحت شرایط آلودگی بیشترین شدت بیماری مربوط به ارقام ورامین و کوکرهاندرد بود. در حالی که کمترین شدت بیماری مربوط به رقم بختگان بود. صفات فیزیولوژیک مانند شاخص کلروفیل، محتوای نسبی آب در رقم بختگان بیشتر و در ورامین کمتر بود. در مورد نشت الکترولیتی غشاء (پایداری نسبی غشاء) این قضیه برعکس بود. در سال دوم یافته ها از این قرار بود در بین سه ژنوتیپ کشت شده به ترتیب ترموس14 (مقاوم)، بختگان (متحمل) و ورامین (حساس)، میزان صفات بیوشیمایی پرولین، کربوهیدرات و فنل کل افزایش قابل توحهی در گیاهان آلوده نسبت به گیاهان شاهد (عدم تلقیح با قارچ بیمارگر) داشت.

بنابراین گیاهان با تعداد شاخ و برگ بیشتر، شاخص کلروفیل و محتوای نسبی آب بالاتر، نشت الکترولیتی پایین تر، میزان پرولین، کربوهیدرات و فنل بیشتر در مقابل آلودگی به این بیماری تحمل بیشتری دارند.