ساختارشناسی روایت های مثنوی بر اساس الگوی «زمان» در حکایت های دفتر اول

یکی از عناصر روایی که بیش از دیگر عناصر بر هویت مثنوی معنوی تاثیر داشته، کارکرد زمان در روایت هاست. با تاملی اندک در پرآوازه ترین حکایت های این شاهکار ادبی، به وضوح می توان ظرفیت های دقیق روایی، توانایی محک خوردن با معیارهای نوین ادبیات داستانی و دانش روایت شناسی را درک کرد؛ بنابراین، این پژوهش در تلاش است تا با تحلیل جایگاه و کارکرد عنصر زمان در روایت های مثنوی معنوی، رویکردی نوین در مطالعه حکایت های این اثر را معرفی کند و به شناسایی الگوی روایی داستان ها و در نهایت، ساختار شناسی قصه ها بر اساس کارکرد زمان دست یابد. بدین منظور، الگوی روایی ژرار ژنت که یکی از پرکاربردترین نظریه ها در روایت شناسی و تحلیل عناصر داستان است، اساس کار قرار گرفت. برای تحلیل روایت ها، ابتدا الگوی روایی ژنت بررسی و تبیین شد، سپس هر یک از حکایت ها به واحدهای زمانی تقسیم شد که در الگوی روایی ژنت معرفی شده است. در ادامه، ساختار هر روایت، بر اساس پاره های زمانی، تصاویر رفت وبرگشتی، تداوم زمان روایی در صحنه های داستانی، درنگ های توصیفی، حذف ها، خلاصه ها، تداوم زمانی، بی نظمی های زمانی و بسامدهای هریک بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که بیشترین استفاده مولوی به عنوان راوی، از بازی های زمانی و ترفندهایی است که درنگ های معنادار را چاشنی روایت ها می کند. این درنگ ها که خود، ارتباطی نزدیک با زنجیره تداعی آزاد معانی در روند داستان سرایی دارند، باعث به وجودآمدن لایه های معنایی گوناگون در دل داستان ها می شوند و زمان روایی را چندلایه می کنند؛ بدین صورت که هر لایه معنایی در سطوح دوم و سوم زمانی جریان می یابد؛ در نتیجه، داستان ها به صورت دایره های تودرتو با یک دایره مرکزی که یک خط ارتباط معنایی با همه لایه های بیرونی خود دارد، شکل می گیرند. در نهایت، ساختار روایت ها از دل این تحلیل ها به دست آمد و در نموداری به نمایش درآمد و دو الگوی ساختاری از این بررسی ها استخراج شد: 1. روایت های سنتی؛ 2. روایت های گفت وگویی.