کاربرد هنری دانش پزشکی در دیوان خاقانی

استفاده از اصطلاحات علوم و دانشهای مختلف در ابداع مضامین و آفرینش صور خیال یکی از شیوه های شاعران در بیان آراء و تبیین اندیشه های ذهنی است. یکی از این علوم، پزشکی است که در ادبیات نمود خاصی پیدا کرده است و شاعران سبک آذربایجانی بویژه خاقانی اشعار فراوانی در ارتباط با این دانش سروده اند. وی به مناسبت از بیمارها، داروها و درمانها سخن گفته که بدون آگاهی از طب و اصطلاحات دانش پزشکی فهم سروده های وی دشوار و پیچیده میشود. هدف از انجام این پژوهش پی ‌بردن به میزان استفاده از کلمات و اصطلاحات این دانش و کاربردهای هنری آن در دیوان خاقانی شروانی و نیز آگاهی از اهداف شاعر از بکار بردن این دانش است.

جستار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای به تحقیق درباره اصطلاحات پزشکی در دیوان خاقانی پرداخته و نمودار فراوانی نیز رسم شده است.

در دیوان خاقانی انواع اطلاعات پزشکی اعم از انواع بیماریها، داروها و درمانها، لوازم پزشکی، مشاغل و حتی باورهای مرتبط با آن سخن بمیان آمده است. خاقانی با استفاده از انواع آرایه های بیانی (تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز) و صنایع بدیعی، چه لفظی (تکرار، انواع جناس، جناس، تصدیر) و چه معنوی (ایهام، حسن تعلیل، تضاد، تشخیص، لف و نشر، مراعات نظیر (تناسب)، اسلوب معادله، پارادوکس و...)، تصاویر شعری خود را هنریتر ساخته است. همچنین خاقانی از بکار بردن این اصطلاحات اهداف گوناگونی را دنبال کرده است که انعکاس اطلاعات دانش پزشکی خود به مخاطب، توصیف معشوق، مدح، نکوهش دشمنان و مخالفان، نکوهش فلک، توصیف طبیعت و مرثیه فرزند مهمترین این اهداف بشمار می‌آید.

خاقانی در دانش طب و پزشکی اطلاعات وسیعی داشته و از امراض و بیماریهای عهد خود آگاهی داشته است. او با خواص انواع داروها و تاثیر آنها در درمان بیماران و نیز شیوه‎ درمان بیماریها آشنا بوده است؛ بنابراین بدون آگاهی از آن درک و فهم اشعارش برای مخاطبانی که از این دانش بی‌اطلاعند دشوار و دیریاب خواهد شد. شاعر شروان با بکارگیری مبتکرانه و خلاقانه این دانش و آراستن آن با انواع صناعات بیانی و بدیعی، در توصیفات خود موفقیت بیشتری یافته و با این کار مهارت و استادی خود را به اثبات رسانده است.