فناوری بلاک چین، نقش و کاربردهای آن در سیستم آموزشی

آموزش به عنوان یک نهاد اجتماعی قدیمی در زمینه انتقال دانش و کسب مهارت‌ها و برگزاری دوره‌ها و مقاطع تحصیلی فعال بوده است. حوزه آموزش همیشه با چالش‌هایی همراه بوده. جعل اسناد، تقلب در آزمون‌ها، مشکلات مرتبط با اعتبارسنجی، تاییدیه تحصیلی و صحت سنجی اسناد، مدارک و گواهینامه‌های تحصیلی از چالش‌های همیشگی در حوزه آموزش است(1). حوزه آموزش یکی از بخش‌هایی است که بیش‌ترین آسیب را از کلاهبرداری و جعل اسناد می‌برد. هکرها می‌توانند اطلاعات سیستم‌های آموزشی را دستکاری و یا حذف کرده، گواهی‌ها و یا مدارک جعلی ایجاد بکنند. این چالش‌ها از چالش‌های مطرح در تمامی سیستم‌های آموزشی درسراسر دنیا است(2و3). امروزه نمی‌توان تاثیری که اینترنت، شبکه‌های کامپیوتری و فناوری‌های جدید بر زندگی انسان‌ها دارند را نادیده گرفت. آموزش هم حوزه‌ای است که با گسترش فناوری‌های دیجیتالی و الکترونیکی دستخوش تغییرات گردیده است. هدف دست نوشته حاضر، ارایه نقش، کاربردها و قابلیت‌های فناوری بلاک چین با تمرکز بر بخش آموزش است. فناوری بلاک چین یا زنجیره بلوکی اصطلاحی است که بیش‌تر در رابطه با ارزهای دیجیتال به کار می‌رود و به عنوان یک سیستم اجتماعی-اقتصادی با واسطه فناوری شناخته شده است. بلاک چین یک لیست رو به رشد از رکوردها به نام بلوک است که با استفاده از رمزنگاری به هم متصل می‌شوند. هسته فناوری بلاک چین یک دفتر کل توزیع شده غیرمتمرکز و رمزگذاری شده در بین تعدادی گره است، که در آن هدف گره‌ها ثبت سابقه تراکنش‌ها در بین همه گره‌های شبکه است که از طریق آن، صحت داده‌ها برای همه گره‌های یک زنجیره واضح است(4). بلاک چین فناوری در حال توسعه و مورد علاقه بسیاری از صنایع و بخش‌ها است. این فناوری باتوجه به قابلیت‌هایی که دارد در حوزه آموزش نیز می‌تواند اثربخش باشد. سیستم آموزش شامل زیر سیستم‌های مختلفی از جمله صدور اسناد و مدارک تحصیلی، گواهینامه‌ها، برگزاری دوره‌های تحصیلی و امتحانات آنلاین، تایید اعتبار و صحت سنجی اسناد و مدارک است(5). دیجیتالی شدن صدور و تاییدیه اسناد مبتنی بر فناوری بلاک چین و عدم واسطه‌گری در بخش آموزش منجر به ایجاد اعتماد و کاهش جعل اسناد و مدارک و گواهینامه‌های تحصیلی می‌شود. فناوری بلاک چین باتوجه به قابلیت رمزنگاری و این که یک دفتر دیجیتال مشترک و قابل دسترسی برای کاربران است، قابلیت تغییرناپذیری اطلاعات ثبت شده در بلوک‌ها را دارد، به عبارتی با کوچکترین تغییر در یک بلوک سایر بخش‌ها از آن تغییر آگاه می‌شوند و به همین ترتیب تضمینی برای غیرقابل تغییر بودن اسناد و مدارک را ارایه می‌دهد(6). بلاک چین همچنین با قابلیت‌هایی که دارد در زمینه سرمایه‌گذاری‌های مالی در آموزش، اجرای سیستم‌های نوین یادگیری، انتقال امن اطلاعات و داده‌ها می‌تواند نقش مهمی را ایفا بکند. اما شاید بتوان گفت یکی از قابلیت‌های مهم بلاک چین در سیستم آموزشی کنترل بهتر و ایمن اطلاعات ثبت شده، حفاظت از تغییرات و جعل اسناد است(7). هدف نهایی فناوری بلاک چین، اجتناب از ابهامات ذاتی در صحت هویت افراد، داده‌ها، اطلاعات، اسناد و مدارک به اشتراک گذاشته شده است. اجتناب از عدم قطعیت توسط فناوری بلاک چین با اطلاعات به اشتراک گذاشته شده در بین گره‌های شبکه در مورد هویت مجازی و تراکنش‌ها به دست می‌آید که برای همه گره‌های شبکه شفاف است و در عین حال با رمزنگاری قدرتمند پوشیده شده است. براساس تحقیقات صورت گرفته، این فناوری اگر در زمینه آموزش عالی برای صدور گواهی دیجیتال، اصالت هویت، ثبت سوابق تحصیلی و یا گذراندن دوره‌های آموزشی استفاده شود، کاملا کاربردی است(8). مکانیزم قراردادهای هوشمند در فناوری بلاک چین، این امکان را فراهم می‌کند از آخرین وضعیت اسناد، مدارک و گواهی‌های دانشجویان، اساتید و دانش آموزان اطلاع یافت، تغییرات را رصد کرد و وضعیت فراگیران را رصد کرد. فناوری بلاک چین به اندازه‌ای در حال گسترش است که پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور دوره‌های تحصیلی با عنوان بلاک چین به عنوان یک محتوای درسی استاندارد در برخی از رشته‌های تحصیلی ایجاد گردد. کاربردهای فناوری بلاک چین در حوزه آموزش نه صرفا در حوزه تاییدیه‌ها، اصالت هویت و صحت سنجی مدارک و اسناد، بلکه در تغییر شیوه ارایه دوره‌ها و در تمام مراحل تحصیل و مدیریت محیط‌های آکادمیک است(1و3). از آنجایی که بلاک چین یک دفتر کل ثابت و شفاف برای تمام مدارک تحصیلی با قابلیت رمزنگاری و به صورت غیرمتمرکز است از آن می‌توان در حوزه آموزش به منظور امنیت داده‌ها و اطلاعات، به ویژه داده‌های ناشی از برگزاری امتحانات و یا سوالات و محتواهای آموزشی استفاده کرد. در این مختصر سعی شد به کاربردهای نظارتی و مدیریتی فناوری بلاک چین در حوزه آموزش اشاره شود. علی رغم مطالب گفته شده، فناوری بلاک چین هنوز به اندازه کافی در حوزه آموزش ورود پیدا نکرده و چالش‌های عملی بکارگیری این فناوری در آموزش هنوز شفاف نیست.