بررسی شرح های بیت «پیر ما گفت» با تاکید بر ابهام، در پرتو تعریف ابن ابی الاصبع و نظریه امپسن

بیت «پیر ما گفت...» از دیرباز محل بحث، شرح و نقد فراوان بوده است. در نگاه کلی سه رویکرد را در شرح های این بیت می‎توان بازشناخت: الف) تلاش در معناکردن بیت با مفهوم بی‎خطا‎بودن قلم صنع؛ ب) قایل‎بودن به تشکیک حافظ در بی‎خطا‎بودن صنع؛ ج) تاکید بر ابهام و منطق خاص شعر. در این پژوهش بعد از مرور و دسته‎بندی شرح های این بیت، ابهام بیت به عنوان یکی از عناصر اصلی در رسیدن به منطق هنری در پرتو تعریف ابن‎ابی‎الاصبع و امپسن بررسی شد. در بیت همانند تعریف ابن‎ابی‎الاصبع دو معنای مختلف (متضاد) را می‎شود یافت که به لحاظ وجود قرینه هر دو موقعیت یکسانی دارند و نمی‎شود به قطع یکی را بر دیگری ترجیح داد. همچنین هر هفت موردی که به‎گفته امپسن سبب ایجاد ابهام در کلام می‎شود، به نوعی در این بیت حضور دارند. واژه های چندوجهی، تناقض و تنش و تشکیک در بیت ملاحظه می‎شود؛ به صورتی که ادعای پیر مبنی بر بی‎خطا‎بودن قلم صنع همراه می‎شود با عباراتی که تناقض و چالش را سبب می‎شوند و قطعیتی به مخاطب انتقال نمی‎دهند و درنهایت می‎توان ادعا کرد که شاعر هیچ نظر روشن و قاطعی نمی‎دهد و ادامه فرایند معنی‎کردن شعر برعهده خود مخاطب گذاشته می‎شود؛ بنابراین حافظ طبق نظریات جدید و قدیم در شعر خود به ابهام هنری دست یافته و با مهارت تمام، تناقض و تنش را در شعر پرورانده و درنهایت مخاطب را در معنی‎کردن شعر شریک کرده است.