مطالعه طرح و نقوش ارسی های خانه های قاجاری تبریز در بستر تحولات معماری (نمونه موردی خانه های سلماسی، قدکی، مشروطه، حیدرزاده و امیرنظام)

ارسی ها طرح و نقش خاصی دارند که تحت تاثیر هنر و معماری زمان خویش و در امتداد سنن هنری دوران اسلامی ایران بوده اند، اما باوجود کاربرد وسیع آن در معماری پس از صفوی، در دوره قاجار تحت تاثیر نفوذ و گسترش معماری غربی در ایران و کاربرد گونه های جدید معماری، طرح های ارسی ها نیز دچار تحولاتی شده و از دوره پهلوی رو به فراموشی رفتند. بخش عمده بافت تاریخی مسکونی تبریز، معماری متداول دوره قاجار است که از عناصر پرکاربرد آن ارسی ها بودند؛ چراکه در اوان برآمدن حکومت قاجاریان، طی زلزله سال 1194 ه.ق. عمده بافت شهری، غیر از چند بنای عظیم تاریخی هم چون ارگ علیشاه و مسجد کبود، تخریب شد. این پژوهش به بررسی طرح و نقش های ارسی های پنج خانه شاخص قاجاری تبریز (سلماسی، قدکی، مشروطه، حیدرزاده و امیرنظام) و سیر تحول آن در معماری دوره قاجار تبریز پرداخته است. این بناها متعلق به دوره قاجار بوده و در سه بازه اوایل، اواسط و اواخر قاجار ساخته شده اند. بر این اساس، هدف پژوهش، تبیین اصول و نظام حاکم بر تزیین ارسی های قاجاری در تبریز و سیر تحول آن ها براساس مطالعه و تطبیق طرح و نقش های آن هاست. برای نیل به این هدف ارسی ها به عنوان بخشی از بدنه معماری در بستر دگرگونی های معماری قاجار تحلیل شده و علل تحولات رخ داده در طرح ارسی ها در طول دوره قاجار مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است؛ بنابراین پژوهش پیش رو درپی پاسخ به این پرسش ها است؛ دلایل ایجاد و سیر تحولات در طرح ارسی های خانه های قاجاری تبریز چیست؟ نظام مشخص و اصول مشترک حاکم بر طرح های ارسی های خانه های قاجاری تبریز چیست؟ در این پژوهش روش جمع آوری داده ها، اسنادی و میدانی بوده، به روش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی بررسی و ارایه شده اند. نتایج نشان داد که تنوع نقوش در ارسی ها در طول دوره قاجار کمتر شده، از عناصر تزیینی آن ها کاسته شده و طرح ارسی ها ساده تر شده اند. از دلایل عمده آن، تغییر شیوه معماری و استفاده از عناصر غربی در طراحی معماری و نیز پررنگ شدن عناصر جدید در نمای بناهای قاجار است.