سنخ شناسی مراجعین به عدلیه بر اساس اسناد صدر مشروطیت (1329- 1325ق)

وظیفه مهم نظام قضایی، رسیدگی به دعاوی و شکایت های حقوقی و کیفری است. پژوهش حاضر به سنخ های مختلف مراجعه کننده به عدلیه پس از مشروطه طی سال های 1325ق. تا 1329ق. می پردازد. این مقاله بر آن است با اتخاذ رویکردی کیفی و با توجه به ماهیت منابع آرشیوی با شیوه توصیفی-تحلیلی، سنخ های مختلف مراجعه کننده به عدلیه را شناسایی و موردتحلیل قرار دهد. یافته ها نشان می دهد، سنخ های مختلفی که به عدلیه مراجعه می کردند، به طور عمده شهرنشین بودند. حداقل طی سال های نخست مشروطه برای گسترش عدلیه در میان جمعیت غیرشهری اهتمامی مشاهده نمی شود. با بررسی دعاوی حقوقی میان سنخ های مختلف، مسایل مالی بیشترین اختلافات را شامل می شد. اگرچه دعاوی ملکی شامل تمام سنخ های اجتماعی است، اما گستردگی یا محدود بودن ملک مورد ادعا، ارتباط مستقیمی به وابستگی فرد به نوع سنخ اجتماعی خود دارد، به طوری که اختلاف بر سر املاک گسترده، نشان دهنده وابستگی فرد مذکور به گروه نخست یا تجار بزرگ است. آنچه در دعاوی جزایی این دوره موردتوجه قرار می گیرد، پدیده جعل اسناد است که به طور عمده اشراف و وابستگان حکومتی درگیر آن بودند. این امر به نبود قباله درست و نامشخص بودن حدود املاک بازمی گردد. اگرچه رفتارهای فراقانونی از افراد وابسته به کانون های سنتی قدرت مشاهده می شود، اما مصادیق ذکرشده در اسناد در مقابله با آنان قابل ملاحظه است.