دگرگونی منظر ذهنی شالیزار

کشت شالی عمده ترین فعالیت کشاورزی استان های شمالی ایران از جمله مازندران و گیلان است و معیشت اغلب ساکنین این دو استان به این محصول گره خورده است. در سال های نه چندان دور تمامی فعالیت های شالی کاری توسط نیروی انسانی انجام می شد و به دلیل پایین بودن سرعت انجام کار و فرصت فقط یک بار کاشت، فعالیت های وابسته فرهنگی خاص را به وجود آورده بود. از جمله خواندن آوازهای محلی در حین کار و رسم کایر1. حتی پیش می آمد که افراد در حال عبور دقایقی را برای کمک به صاحب زمین وقت می گذاشتند. این آداب و رسوم فرصت مناسبی برای گردشگری کشاورزی به وجود می آورد. گردشگری کشاورزی ترجمه فارسی واژه Agritourism است، ترکیبی از دو واژه Agri و Tourism شامل فعالیت های کشاورزی که گردشگران را به خود دعوت می کند. گردشگری کشاورزی این امکان را برای گردشگران به وجود می آورد که علاوه بر تجربه فعالیت مورد نظر، با فرهنگ و آداب بومی آن سرزمین آشنا شوند. شالی کاری علاوه بر ایجاد مناظر عینی مانند تنوع در اندازه، فرم و رنگ در بازه زمانی کمتر از شش ماه، بازگوکننده فرهنگ عامه سرزمین بوده و نیز دیدن هر منظره از بازه زمانی فوق، منظر ذهنی و درک دقیقی از زمان در انسان ایجاد می کند. شالیزار فرصت مناسبی برای گردشگر فراهم می کند تا دیدن آداب و رسوم و انواع مناظر را همراه با انجام انواع فعالیت ها تجربه کند. منظر ذهنی شالیزار شامل تمامی آداب و رسوم گره خورده با فعالیت شالی کاران در طول مراحل آماده سازی زمین، کاشت، داشت و برداشت است که در فاصله زمانی کمتر از شش ماه اتفاق می افتاده است. در کنار آن دیدن هرکدام از مناظر درک دقیقی از زمان را به بیننده می داده چراکه هر فعالیت بیانگر زمانی خاص از این بازه شش ماهه بود:آماده سازی زمین با منظره عرصه های پهناور پرآب در اواخر اسفند و اوایل فروردین؛منظره سرسبز زمین نشا شده تا قبل از خوشه آوری از اواخر فروردین تا اواسط تیر ماه؛منظره خوشه های سبز از اواسط تیر تا اواسط مرداد؛منظره یک دست طلایی با خوشه های آویزان تا اواسط شهریور (پاییزه ماه2)؛و منظره ساقه های به جامانده پس از برداشت محصول بعد از شهریور.اما آنچه امروزه اتفاق می افتد، افزایش سرعت انجام مراحل مختلف، استفاده از ارقام زودرس برنج و بهره مندی از ماشین آلات جدید سبب شد تا درصد بالایی از کشاورزان به کشت دوم روی آورند و چرخه فعالیت های مربوط به شالیزار دوبار اتفاق بیفتد. ماشینی شدن فعالیت ها، حضور کمتر نیروی انسانی و تسریع در زمان سبب ازبین رفتن فرهنگ و آداب و رسوم مربوط به شالی کاری شده و منظر ذهنی در درک زمان را نیز مخدوش ساخته است. برای مثال خوشه های طلایی برنج در برخی از زمین ها در کنار زمین های تازه نشا شده دیده می شود و درک سنتی زمان را مخدوش می کند. آسیب دیگری که کشت مجدد شالی ایجاد می کند سوزاندن پس مانده ساقه است که سبب آلودگی زیست محیطی در محدوده زمانی بین دو کشت شده و جاذبه گردشگری در فضا را از بین می برد. خوشبختانه در برخی از مناطق که به دلایل مختلف از جمله شیب زمین، ورود ماشین آلات کشاورزی دشوار است، هنوز همان عادات قدیمی در جریان است و امید می رود در این بخش با احیای فرهنگ دیرین شالی زار بتوان سبب رونق گردشکری کشاورزی در آن مناطق شد.