برآورد و ارزیابی مولفه های بیلان آب با واسنجی مدل SWAT، مطالعه موردی: دشت مهاباد

مدل SWAT، به ‏عنوان یک مدل جامع شبیه‏ سازی آب سطحی در برآورد مولفه های بیلان آب با قابلیت امکان بررسی سناریوهای مختلف مدیریتی بر منابع آب پذیرفته شده است. در اغلب مطالعات، مدل SWAT بر اساس دقت در برآورد رواناب سطحی و مقایسه آن با اندازه‏گیری‏ های میدانی در ایستگاه‏ های هیدرومتری واسنجی می‏ شود. هدف از انجام این مطالعه، استفاده از مدل واسنجی شده SWAT در برآورد برخی مولفه های بیلان آب شامل نفوذ عمقی، نشت جانبی، جریان برگشتی از آبخوان به رودخانه در دشت مهاباد است. ارزیابی مولفه های بیلان آب در منطقه غیراشباع و اثربخشی آن در بیلان آب آبخوان در مدیریت بهره برداری از منابع آب تلفیقی، مهم است. بررسی ‏ها نشان داد، مدل واسنجی شده SWAT قادر به برآورد تفاوت میزان نفوذ عمقی در سال تر نسبت به سال‏ نرمال و تفاوت نفوذ در سال تر نسبت به سال خشک تحت تاثیر افزایش سطح بارندگی بوده است، به طوری که نتایج نشان داد مقدار نفوذ عمقی در سال تر نسبت به سال‏ های نرمال و خشک به ترتیب حدود 23 و 43 درصد افزایش یافته است. به‏ طور متوسط میزان نفوذ عمقی برابر با 157.86 میلی‏ متر (17.1درصد) برآورد شده است. در عین حال، مدل قادر به برآورد تفاوت میزان نفوذ در پهنه های مختلف دشت و در فصول مختلف سال با توجه به نوع کاربری و الگوی مدیریتی اراضی بوده است. میزان جریان جانبی نیز در سال تر نسبت به سال خشک افزایش یافته است، به طوری که میزان این مولفه دو برابر شده است. در این مطالعه، میزان متوسط جریان برگشتی از آبخوان به رودخانه نیز به میزان 14.1درصد (129.6میلی‏ متر) برآورد شد. بررسی ‏ها نشان داد، وجود سطح آب زیرزمینی کم‏ عمق، سهم قابل توجهی در ایجاد جریانات سطحی برگشتی از آبخوان به رودخانه دارد. به طورکلی، نتایج نشان داد تغذیه ناشی از بارندگی و آب آبیاری از منطقه غیراشباع به ‏عنوان یکی از مهم ترین مولفه‏ های ورودی مدل ‏‏های آب‏ زیرزمینی مانند MODFLOW در مناطق خشک و نیمه‏ خشک است. میزان تغذیه در برآورد دقیق ‏تر نوسانات سطح ایستابی حایز اهمیت است. با توجه به این که مدل MODFLOW به‏ خوبی قابلیت برآورد فرایندهای تغذیه و جریان جانبی در منطقه غیراشباع را ندارد، لذا استفاده هم زمان از مدل های شبیه سازی SWAT و MODFLOW در برآورد مولفه های بیلان آب منطقه غیراشباع و تلفیق آن با مدل زیرزمینی در مطالعات و مدیریت بهره برداری از منابع آب تلفیقی اهمیت دارد.