ارزیابی پایداری مبتنی بر امرژی در پنج بوم نظام عمده کشاورزی هیرمند، استان سیستان و بلوچستان

کشاورزی نقش اساسی در حمایت از معیشت خانواده و توسعه اقتصاد ملی دارد. شیوه های کشاورزی تا حد زیادی میزان تولید غذا و وضعیت محیط را تعیین می نمایند. رهیافت تحلیل امرژی با کمی سازی جریان های ورودی محیطی و اقتصادی به واحد یکسان امژول خورشیدی توانایی مقایسه جامع نظام های تولیدی مختلف را داراست. در مطالعه حاضر، پایداری بوم شناختی پنج نظام تولید محصولات زراعی گندم، جو، یونجه، هندوانه و خربزه در سطح شهرستان هیرمند، واقع در استان سیستان و بلوچستان، با استفاده از ارزیابی ساختار امرژی و تحلیل شاخص های امرژی بررسی شد. داده های موردنیاز برای این پژوهش توسط پرسش نامه و اندازه گیری های میدانی از سطح نظام های کشاورزی خرده مالکی شهرستان هیرمند در سال 1399 جمع آوری گردید. جریان های رایگان تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر به ترتیب 46/77، 45/87، 64/39، 63/94 و 62/40 درصد از کل امرژی ورودی نظام های تولید گندم، جو، یونجه، هندوانه و خربزه را به خود اختصاص دادند. سهم زیاد نهاده های رایگان داخلی نشان می دهد که غالب مزارع مورد مطالعه، نظام هایی غیر صنعتی هستند که به شیوه نیمه سنتی و کم نهاده مدیریت می شوند. مقادیر محاسبه شده برای شاخص پایداری امرژی (ESI) نشان داد، پایداری بوم شناختی نظام تولید یونجه بیشتر از سایر نظام های مورد مطالعه است. دلیل اصلی پایداری بیشتر این نظام سهم زیاد انرژی ورودی مربوط به نهاده های محیطی رایگان و منابع تجدید پذیر اقتصادی بود. همچنین بالا بودن نسبت عملکرد امرژی، مقدار انرژی صرف شده کمتر در تولید هر واحد خروجی و بهره وری بیشتر کل عوامل تولید حاکی از مزیت نسبی بیشتر نظام تولید یونجه است. درمجموع ارزیابی های انجام شده بر اساس محاسبه شاخص های مبتنی بر امرژی نشان داد در نظام های زراعی غالب شهرستان هیرمند، توجه به راهکارهای عملی در مدیریت جامع بوم نظام تولیدی به ویژه حفاظت از مواد آلی خاک و جلوگیری از فرسایش خاک و تلفات مواد آلی خاک، می تواند در پایداری بوم شناختی این نظام ها تاثیر چشمگیری داشته باشد.