تحلیل دیدگاه های ناقدان عصرعباسی پیرامون تاثیر عناصر فرازبانی در سرایش شعر

نقد و بررسی آثار ادبی و رابطه ی آن با محیط اجتماعی و روحیات شاعر، با عنوانهای «نقد اجتماعی» و «نقد روانشناسی» بحثی نو در مباحث نقد ادبی معاصر به شمار میرود. هر چند مبانی و معیارهای این روش های نقدی در قرون اخیر به شکلی منسجم سامان یافته است، اما کند و کاش در نقد ادبی قدیم عربی، به خوبی نشان می دهد که این مباحث، از گذشته های بسیار دور، بدون ذکر اصطلاحات امروزی، پیوسته در میان ادبشناسان مطرح بوده است. این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی، دیدگاه های برخی از منتقدان برجستهی عصر عباسی (ابن سلام، جاحظ، ابنقتیبه، ابن طباطبا، الآمدی و قاضی الجرجانی) در این زمینه را بازخوانی و تحلیل نموده و کوشیده است به این پرسش پاسخ گوید که منتقدان عصر عباسی، تا چه حدی توجهشان به موضوع اثر محیط جغرافیایی، اجتماعی و حالتهای روحی شاعر در سرایش شعر معطوف بوده است؟ نتایج به دست آمده از این پژوهش گویای آن است که این منتقدان، با وجود اختلاف نظرهای بسیاری که در برخی از موضوعات نقدی همواره داشتهاند، اما همه آنها شعر را پدیدهای زبانی و به شدت متاثر از عناصر فرازبانی تلقی نمودهاند و همگی در جایجای مباحث نقدی خود از تاثیرات ژرف محیط جغرافیایی، اجتماعی و حالتهای روحی شاعر به منزله عناصری تاثیرگذار در سرایش شعر به تفصیل سخن گفتهاند.