کارکرد اجتماعی مهاجرت در تاسیس دولت شهر قم و تاثیر آن در گسترش تشیع تا قرن چهارم هجری

تکاپوی جریان تشیع تا قرن چهارم با روندی نسبتا رو به اقبال در جغرافیای شرق خلافت اسلامی (ایران) مواجه شد. تداوم مهاجرت سادات علوی به نواحی گوناگون این سرزمین و حضور توده های جمعیتی شیعه، علما و شخصیت های تاثیرگذار در این جامعه، مقدمه نفوذ سیاسی - اجتماعی شیعه را فراهم ساخت و تحرکات آنها به تدریج در اشکال گوناگونی از کنش ها، مانند جنگ، قیام، دعوت و تشکیل دولت ظهور یافت. بررسی این موضوع که مهاجرت به مثابه یک عامل مهم در گسترش و تغییر جمعیت، چه تاثیر و تاثراتی در بافت جمعیت مقصد ایجاد کرده، مسیله ای پژوهش است. مهاجرت هویت جدیدی با همسازگاری فرهنگی به وجود آورد که یکی از دستاوردهای بدیع آن تشکیل اولین دولت - شهر شیعی در قم، در قرون اولیه هجری به منزله یک واحد مستقل از دیوان و مذهب غالب خلافت عباسی بود. این تحقیق کارکرد اجتماعی مهاجرت را یک متغیر مستقل و موثر در گسترش ایدیولوژی مهاجران در نظر گرفته و با بررسی نتیجه گرفته که در چهارچوب نظریه آنتونی گیدنز و در قالب الگوی «کوره ذوب»، این پدیده (مهاجرت) در ایجاد هویت جدید شهر قم تاثیر اجتماعی شگرفی گذاشته است. در نهایت غلبه شیعیان در این شهر به واسطه کنش های اجتماعی متقابل ناشی از تعامل و فرهنگ پذیری اولیه، استیلای سیاسی را برای سه سده حاکمیت در این منطقه تثبیت کرد.