الگوی پارادایمی تمرکززدایی از نظام آموزش و پرورش ایران

به منظور شناسایی راهبردهای تمرکززدایی، از طریق ارایه الگوی پارادایمی عدم تمرکز در نظام آموزش و پرورش ایران، این پژوهش به دنبال تعیین شرایط علی، زمینه ای و مداخله گر موثر در تعیین سطوح تمرکز و عدم تمرکز در نظام آموزش و پرورش ایران، بر  اساس تجارب زیسته و مطالعات صاحب نظران و مدیران عالی و میانی آموزش و پرورش از سال 1357 تا کنون بوده است.

این پژوهش از نوع کیفی با استفاده از رویکرد داده بنیاد اجرا شده است. از جامعه هدف، شامل صاحب نظران و مدیران ارشد آموزش و پرورش، 15 نفر مدیر و 10 نفر صاحب نظر به شیوه هدفمند انتخاب شدند. داده ها از طریق مصاحبه حضوری نیمه باز جمع آوری شد. مصاحبه ها ضبط و در کدگذاری باز مضمون ها، مفاهیم و مقوله ها تعیین گردید. در کدگذاری محوری، مفاهیم و مقوله ها ذیل شرایط علی، مداخله، زمینه ای، راهبردها و پیامدها، طبقه بندی و با تعیین مقوله محوری، کدگذاری انتخابی انجام شد.

 آموزش و پرورش دارای ساختاری متمرکز، ناهماهنگ و کمی گرا است. این نظام، برنامه های یکسانی را برای همه دانش آموزان در جامعه ای متکثر تجویز می کند که پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی نبوده و فاقد کارآیی است. تمام صاحب نظران و مدیران در ضرورت تمرکززدایی از این نظام توافق دارند. اما شرایطی مانند؛ سیاست زدگی، مقاومت کانون های قدرت ستادی، بی انگیزگی منابع انسانی، ضعف اقتصادی، شرایط سیاسی، وابستگی به بودجه عمومی، نگرانی از قوم گرایی در عدم تمرکز، عزل و نصب های رانتی و سیاسی، بی ثباتی مدیریت و مقررات و... طرح های تمرکززدایی را به شکست می کشاند. راهبردهایی مانند تشکیل شورای راهبردی به عنوان اهرم قدرت حاکمیت در حمایت از تمرکززدایی اداری، اطمینان بخشی به مدیران و نیروهای ستادی از نقش آن ها در نظام غیرمتمرکز، تقویت موقعیت قانونی شوراهای استان، منطقه و مدرسه، تدوین استراتژی های طراحی برنامه و محتواهای آموزشی بومی در کنار برنامه های ملی در چارچوب منافع ملی، تشکیل و تقویت انجمن های علمی و نظام معلمی، توانمندسازی نیروهای صف، تدوین سند و برنامه عملیاتی مناطق و استان ها براساس نیازسنجی، حمایت فنی و مالی از مناطق کم برخوردار و استفاده از قابلیت های بومی برای تمرکززدایی تدریجی می تواند به بهبود کیفیت آموزش و پرورش و ایفای نقش این سیستم در فرآیند توسعه بیانجامد.