برنامه ریزی شهری براساس الگوهای رفتاری متناسب با آسایش اقلیمی (مطالعه موردی: مناطق ده، یازده و دوازده تهران)

پژوهش حاضر، ضمن بررسی الگوی توزیع فضایی جزایر گرمایی تهران در بستر ویژگی های اجتماعی (رفتاری) این شهر، به برنامه ریزی و توسعه شهری بر اساس تاثیر الگوهای رفتاری جهت افزایش آسایش اقلیمی نیز می پردازد. در این پژوهش، با بررسی محله های مناطق ده و یازده و دوازده تهران (محله های منتخب حاصل از همپوشانی نقشه های GIS کیفیت شهری با تصاویر ماهواره ای گرمایش شهری)، شامل محله های مرتضوی و سلیمانی در منطقه ده، محله های جمهوری و عباسی در منطقه یازده و محله های هرندی و تختی در منطقه دوازده هستند، به یافتن رابطه تحلیلی پیوستگی و همبستگی میان الگوی توزیع جزایر گرمایی و الگوهای رفتاری شهروندان در محله های مذکور با تحلیل استنباطی پرداخته شده است. 

پژوهش حاضر جهت ارایه راهکارهای برنامه ریزی شهری بر اساس الگوهای رفتاری متناسب با آسایش اقلیمی در شهر تهران، به الگوهای غالب رفتاری ساکنین و مراجعه کنندگان در بافت های شهری پرداخته است و با بسط این تحلیل ها در رابطه پیوستگی و همبستگی میان الگوی توزیع جزایر گرمایی و الگوهای رفتاری شهروندان در محله های مذکور به تحلیل استنباطی (SPSS) واریانس انوا و ضریب همبستگی اسپیرمن، راهکارهای شهرسازانه ای به صورت مدل منسجم شهری حاصل از این تحلیل ها ارایه می دهد. روش پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی است و برای گردآوری داده ها، هر دو شیوه اسنادی و میدانی به کاررفته است. در روش اسنادی بیشتر از کتب علمی و نشریه های علمی- پژوهشی، استفاده شده است. نقشه های GIS اولیه تراکم جمعیت، قیمت مسکن و کیفیت زندگی برگرفته از سامانه ملی داده های کاربردی با تصاویر ماهواره ای که از ماهواره های لندست 8 و مادیس تهیه شده در تاریخ های شهریورماه و بهمن ماه 1394 توسط خود نگارنده، مورد همپوشانی قرار گرفته تا مناطقی از تهران که عامل به وجود آمدن جزایر گرمایی در آنها، ناشی از کمبود کیفیت شهری در تهران است، مشخص شود. چراکه ازجمله روش های نوین محاسبه جزیره حرارتی شهری و نقش کاربری های مختلف، استفاده از علم سنجش ازدور و تصاویر ماهواره ای است. در ادامه جهت دستیابی به الگوهای غالب رفتاری ساکنین و مراجعه کنندگان در بافت های شهری محله های مذکور، ازجمله (زمان حضور، دلایل حضور، تناوب حضور و میزان تراکم جمعیت) با روش میدانی و توزیع پرسشنامه به ارزیابی ذهنی و ادراکی افراد در محیط و تحلیل توصیفی آن پرداخته می شود. حین انجام مطالعات میدانی، تحلیل کیفی بر اساس مشاهدات رفتاری و معنایی نیز صورت گرفته است. جهت یافتن رابطه تحلیلی پیوستگی و همبستگی میان الگوی توزیع جزایر گرمایی و الگوهای رفتاری شهروندان تحلیل استنباطی انجام شده است.

 یافته ها و بحث: 

حضور پذیری در محله های متفاوت، نمودهای متفاوتی دارد. با ایجاد دعوت کنندگی در سایر فضاهای فعالیتی با تقویت فعالیت های با سرریز فعالیتی، تعریف فضاهای مکث و حرکت در فضای خیابان های اصلی در حاشیه و داخل بافت محله، کنترل ورود و خروج وسایل نقلیه به محله با تعریف ورودی برای خیابان های اصلی و غیره، آسایش اقلیمی محله بیشتر خواهد شد. همچنین، توجه به ساعات کم ترافیک هر محله و مدیریت عوامل جزایر گرمایی مانند عبور و مرور جهت انبارداری و حمل کالا و... در این ساعات است. در نهایت با بسط تحلیل هایی که در این پژوهش انجام گرفته است، در نظام شهری راهکارهای شهرسازانه ای جهت رفع معضل جزایر گرمایی با الگوهای رفتاری انجام خواهد پذیرفت.

محله های مورد مطالعه، به دلیل وجود کاربری های مختلط و تداخلات ترافیکی، نابسامانی مدیریت و غیره، آسایش اقلیمی خود را ازدست داده و تبدیل به جزایر گرمایی شدند. فعالیت های موجود در این محله ها، به لحاظ معنایی در سطح شهر شناخته شده اند ولی فاقد قواعد اجرایی مناسب، می باشند. بنابراین این قسمت ها پتانسیل لازم برای تبیین و ارایه الگوهای رفتاری جهت کاهش اثرات جزایر گرمایی را دارند. جهت تبیین و ارایه اصولی کاهش اثرات جزایر گرمایی و افزایش میزان رضایت عمومی، کنترل حضور پذیری در محله ها، و توجه به ساعات کم ترافیک هر محله و مدیریت آن، از مهم ترین عوامل کاهش جزایر گرمایی با الگوهای رفتاری هستند.