ارزیابی تنوع ژنتیکی در لاین های نوترکیب نسل یازدهم و شناسایی لاین های امیدبخش برنج (.Oryza sativa L)

برنج یکی از گیاهان زراعی راهبردی کشور است که افزایش عملکرد آن همواره به عنوان مهم ترین هدف اصلاحی مورد توجه به نژادگران بوده است. یکی از مهم ترین روش های اصلاحی در برنج، تلاقی بین ارقام برگزیده جهت تولید لاین های نوترکیب و شناسایی لاین های امیدبخش است. این آزمایش با هدف شناسایی لاین های برتر پرمحصول جهت معرفی ارقام جدید اجرا شد. لاین های مورد ارزیابی همراه با ارقام والدینی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1397 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان کشت شده و صفات مهم زراعی در 141 لاین نوترکیب مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین لاین های مورد ارزیابی از نظر کلیه صفات مورد بررسی تفاوت معنی داری وجود داشت که نشان دهنده تنوع ژنتیکی قابل توجه در آنها بود. برآورد ضرایب تغییرات فنوتیپی و ژنتیکی و اجزای واریانس نیز نشان داد که تنوع قابل توجهی در جمعیت مورد مطالعه، به ویژه برای صفات تعداد دانه پر و پوک در خوشه، تعداد خوشه در بوته و عملکرد دانه وجود داشت. میزان وراثت پذیری خصوصی صفات نیز از حدود 20 درصد در طول خوشه تا حدود 43 درصد در عرض دانه، تعداد روز تا رسیدگی و وزن هزار دانه متغیر بود. نتایج تجزیه به عامل ها نشان داد که سه عامل اصلی و مستقل در حدود 96 درصد از تنوع کل لاین های مورد مطالعه را توجیه کرده و عامل ایجاد ارتباط معنی دار بین صفات در لاین های برنج بودند. این سه عامل به عنوان عامل عملکرد و اجزای آن، عامل کیفیت ظاهری دانه ها و عامل فنولوژیک نام گذاری شدند. تجزیه خوشه ای به روش UPGMA نیز 141 لاین برنج را در سه گروه دسته بندی کرد و والدین سپیدرود و غریب به ترتیب در گروه های اول و دوم قرار گرفتند. بررسی ارزش گروه ها از نظر صفات نشان داد که گروه اول از نظر عملکرد و اجزای عملکرد و گروه سوم از نظر ابعاد و کیفیت ظاهری دانه ها بیش ترین مقدار را داشتند. نتایج این پژوهش نشان داد که تنوع ژنتیکی قابل توجهی بین لاین های برنج مورد ارزیابی وجود داشت و لاین های برتر پرمحصول و با کیفیت ظاهری مطلوب شناسایی شدند، بنابراین اصلاح موفقیت آمیز جمعیت برای بسیاری از صفات مهم زراعی، به ویژه عملکرد و اجزای آن امکان پذیر است.