آسیب شناسی فرایند صدور مجوز بهره برداری از گیاهان داوریی در عرصه های منابع طبیعی

براساس قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، هرگونه بهره برداری از منابع طبیعی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی باید با مجوز سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور انجام شود. صدور مجوز بهره برداری از گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. شواهد نشان می دهد مسایل مختلفی در مسیر صدور این مجوزها وجود دارد که لازم است برای بهبود و اصلاح فرایند مذکور، یک بررسی علمی آسیب شناسانه انجام شود. پژوهش پیش رو با هدف آسیب شناسی فرایند صدور مجوز بهره برداری از گیاهان دارویی در عرصه منابع طبیعی طرح ریزی شده است.

این پژوهش از نوع کیفی و کاربردی است. به منظور شناسایی وضع موجود فرایند صدور مجوز بهره برداری از گیاهان دارویی، از روش تحقیق کیفی گروه کانونی (Focus Group) استفاده شده است. در این پژوهش 64 بهره بردار و 30 کارشناس از شش استان به طور هدفمند انتخاب و نظرات آنها با استفاده از مصاحبه، جمع آوری و نتایج با بهره مندی از تکنیک تحلیل محتوا تجزیه وتحلیل شد. در پایان نمودار فرایند صدور مجوز با استفاده از نرم افزار visio pro 2019 ترسیم گردید.

نتایج نشان داد در مجموع 22 آسیب در مسیر فرایند صدور بهره برداری از گیاهان دارویی وجود دارد که تعدد سامانه ها و فقدان یک سامانه یکپارچه و هوشمند، فقدان یک پلتفرم مشترک برای پیاده سازی فرایندها در استان ها، فیزیکی بودن انجام بخش زیادی از فرایندها، برداشت غیرمجاز و بدون مجوز محصول از رویشگاه ها، کمبود نیروی انسانی متخصص برای نظارت، واگذاری حق بهره برداری به افراد غیر بومی، چشم پوشی برخی از ناظران در اعلام و درج مقدار واقعی تولید و برداشت گیاهان دارویی، توان مالی و اقتصادی اندک بهره برداران برای تهیه کتابچه طرح، بیشترین سهم را در آسیب شناسی فرایند صدور مجوز داشته است. همچنین نتایج نشان داد، متوسط زمان لازم برای دریافت مجوز با کتابچه طرح، 16 ماه و بدون کتابچه طرح 67 روز به طول می انجامد. این زمان برای دریافت مجوز حمل محصول در داخل استان به طور متوسط 17 روز و برای خارج استان 23 روز برآورد شد.

صدور مجوز برداشت گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی کشور است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. مسایل و مشکلات مختلفی در مسیر صدور این مجوز وجود دارد که منجر به بروز مشکلات و عدم رضایت بهره برداران و در نهایت آسیب به مراتع شده است. از این رو، اتخاذ تدابیری در جهت بهبود امور و اصلاح این فرایند، مسیله ای اساسی است که نیاز به بررسی و ارایه راهکار دارد. بر پایه یافته های این بررسی، ایجاد یک سامانه الکترونیکی یکپارچه، انجام نظارت های میدانی مستمر و منظم از طریق سرکشی های سرزده در مراحل مختلف بهره برداری گیاهان دارویی به ویژه در مرحله برداشت با همکاری سازمان نظام مهندسی، اولویت قرارداد بهره برداری با بومیان و جوامع محلی و ارتقاء انگیزه برای کارشناسان بخش دولتی می تواند در بهبود فرایند موثر باشد.