بررسی شگردهای ساختاری و محتوایی توصیف در متون تاریخی (مطالعه موردی: تاریخ جهانگشا و تاریخ وصاف الحضره)

توصیف را میتوان نوعی کنش زبانی دانست که در هر نوع گفتمانی اعم از ادبی و تاریخی میتواند حضور داشته باشد. ویژگیها و شاخصه های ظاهری و صوری توصیف این امکان را فراهم می آورد که بتوان در تحلیل متون تاریخی بخوبی از گزاره های توصیفی بهره گرفت. هدف اصلی این جستار نشان دادن انواع توصیف در نثر مصنوع با تکیه بر نظریه توصیف شناسی در دو کتاب تاریخ جهانگشا و تاریخ وصاف است.

این پژوهش گزارشی است از یک پژوهش بنیادی، نظری و اسنادی با روش توصیفی تحلیلی که بر مبنای مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. در این پژوهش کوشش شده است نمونه ها و شواهد کافی از دو اثر تاریخ جهانگشا و تاریخ وصاف مورد بررسی و استناد قرار گیرد. روش پژوهش حاضر با پیروی از شیوه ساختارگرایان انجام خواهد شد و نگارندگان تلاش نموده اند در سیطره روشمند این شیوه، از تبعیت صرف دوری نمایند.

در تاریخ جهانگشا و تاریخ وصاف با انواع گزاره های توصیفی اعم از توصیفات ضمنی، پنهان، آشکار، صریح و مستقیم و نیز شگردهای بلاغی توصیف مواجه هستیم که نویسندگان از توصیف نه تنها در جهت تزیین، بلکه در جهت هنری ساختن متن و القای مطلب بهره برده برده اند.

روایت خاص تاریخ جهانگشا و تاریخ وصاف از وقایع و حوادث تاریخی، این دو نویسنده را از تاریخ نگار به ادیبی هنرمند بدل نموده است. این دو نویسنده (مورخ) با بهره گیری از توصیف بعنوان مولفه ای سبکی در قالب توصیفات ساختاری (کوتاه، مفصل و طولانی، ضمنی، صریح، آشکار) و نیز توجه به جنبه های بلاغی تصویر، توانسته اند گزاره های روایت تاریخی را از روایتگری محض خارج ساخته و جنبه های هنری و ادبی آن را به کمک توصیف افزایش دهند.