سبک شناسی دیوان اشعار اهلی شیرازی

محمد بن یوسف اهلی شیرازی از شاعران قرن نهم و دهم هجری قمری است که شعر او با سبک عراقی همانندی دارد. او قطعا از شاعران شیعی مذهب است که بارها در اشعارش به مدح و منقبت ایمه اطهار پرداخته است. بررسی سبک شناسانه شعر او بعنوان شاعری در پایان دوره سبک عراقی و آغاز سبک هندی، از نظر ادبی دارای اهمیت است. در این راستا هدف این پژوهش واکاوی شعر او در سه سطح زبانی، ادبی و فکری است.

در این پژوهش با استفاده از روش گردآوری اطلاعات «کتابخانه ای»، ابتدا دیوان اشعار اهلی شیرازی بدقت مطالعه شده و شواهد و نمونه های مناسب و موردنظر که شاخصه های سبکی شعر او را در سه سطح زبانی، ادبی، و فکری نشان میدهند، یادداشت شده است. در ادامه براساس روش توصیفی-تحلیلی، این شواهد مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است. لازم به ذکر است نسخه دیوان اهلی شیرازی به تصحیح حامد ربانی (1344) در این پژوهش اساس قرار گرفته است.

زبان شعری اهلی شیرازی ساده و روان است و ویژگیهای زبان کهن فارسی بندرت در آن دیده میشود. همچنین از کلمات عربی ثقیل و غیررایج در زبان فارسی، در شعر اهلی خبری نیست. از نظر ادبی نیز تشبیه بویژه تشبیه مفصل، تشبیه بلیغ و تشبیه تفضیل به ترتیب پربسامدترین فنون بلاغی در کلام اوست. در بخش صنایع لفظی نیز انواع جناس و واج آرایی در صدر قرار دارند. دیگر ویژگی شعر اهلی در لایه ادبی، تنوع بکارگیری فنون بلاغی است. همچنین «عشق» اصلیترین بنمایه او بویژه در غزلیات است. گاه نیز مضامین عرفان قلندری در اشعار او دیده میشود که بسامد قابل توجهی ندارد، اما گویای بعدی دیگر از شخصیت و اندیشه های اوست. او در رباعیاتش به اندیشه خیامی نزدیک شده و به کوتاهی دنیا، اغتنام فرصت و شادباشی تاکید میورزد. یکی از وجوه مهم دیگر شعر اهلی، پرداختن به مضامین شیعی و مدح و منقبت امامان شیعه یا سرودن مرثیه برای آنها بویژه در سوگ امام حسین (ع) و وقایع کربلا است.

درمجموع میتوان گفت شعر اهلی شیرازی از حیث پرداختن به موضوعات و مضامین مختلف از عشق زمینی و معشوق مذکر گرفته تا اشعار سگیه، عرفان قلندری و مضامین مذهبی و شیعی و حوادث کربلا، قابل توجه است. همچنین زبان ساده و بلاغت واضح و بدور از پیچیدگی نیز از دیگر ویژگیهای سبک شعری اوست.