ارزیابی روند بلندمدت عملکرد و ثبات عملکرد زعفران (Crocus sativus L.) در استان خراسان رضوی

پایش شاخص های عملکرد همچون ارزیابی روند و ثبات عملکرد، می تواند راه گشای سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های آینده به منظور حفظ و ارتقای عملکرد محصولات کشاورزی مهم در سیستم های زراعی ایران باشد. این پژوهش با هدف بررسی و تعیین میزان ثبات عملکرد زعفران در برخی شهرستان های استان خراسان رضوی در سال 1401-1400 در دانشگاه تربت حیدریه اجرا شد. برای این منظور تمامی آمار قابل دسترس مربوط به سطح زیر کشت و عملکرد زعفران از شهرستان های مختلف استان خراسان رضوی برای دوره 34 ساله (1399-1365) از آمارنامه های منتشر شده و موجود وزارت جهاد کشاورزی استخراج شده  و مورد استفاده قرار گرفت. پس از بررسی داده ها، شش شهرستان مشهد، تربت حیدریه، نیشابور،کاشمر، گناباد و تایباد که آمار کامل تری برای آن ها موجود بود انتخاب شد و اطلاعات تکمیلی مورد نیاز با مراجعه حضوری به مراکز جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقات کشاورزی هر شهرستان و بر اساس پرسشنامه و فرم های مربوطه، تهیه و جمع آوری شد. با تحلیل رگرسیون روند بلندمدت عملکرد و سطح زیر کشت، باقی مانده نسبی و باقی مانده مطلق عملکرد، ضریب تغییرات عملکرد مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها حاصل از پژوهش نشان دادند که سطح زیرکشت زعفران تا حدود سال 1385 و 1386 در تمام شهرستان های مورد بررسی افزایش یافت اما در سال های پایانی مطالعه شهرستان های گناباد و تربت حیدریه که بالاترین میانگین عملکرد زعفران را داشتند با کاهش شدید سطح زیرکشت مواجه شدند. بررسی نتایج نشان داد در شهرستان تربت حیدریه این کاهش سطح زیرکشت تحت تاثیر تقسیم بندی های جدید این شهرستان و تفکیک بخش های رشتخوار و زاوه از این شهرستان نیز بوده است. در طی 34 سال گذشته در شهرستان های تربت حیدریه، گناباد و کاشمر عملکرد زعفران کاهش چشمگیری داشت. شهرستان گناباد که بیشترین میانگین عملکرد را در طی 34 سال گذشته داشت، بیشترین شیب کاهش عملکرد (سالانه 09/0 کیلوگرم در هکتار) را نیز نشان داد. میزان ثبات عملکرد بوم نظام های کشت زعفران در شهرستان های مورد بررسی از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود. در مجموع شهرستان های مختلف بررسی شده میزان باقی مانده نسبی عملکرد بین 01/0 تا 1/159 درصد متغیر بودکه نشان دهنده ی بی ثباتی بالادر بوم نظام های کشت زعفران در استان خراسان رضوی بود. در تمام شهرستان های مورد بررسی به جز گناباد، روند تغییر ضریب تغییرات عملکرد با کاهش روبه رو شد. میانگین سرعت کاهش ضریب تغییرات در این شهرستان ها بسیار کم (005/0- درصد در سال) محاسبه شد به طوری که به نظر می رسد در این شهرستان ها میزان افزایش ثبات عملکرد با سرعت بسیار ناچیز در حال انجام بود.