واکاوی رخصت خواهی برای حج؛ با تاکید بر عصر صفوی

دین و ارکان آن در تاریخ همواره منشا تحولات مهم فراوانی در جوامع مختلف بوده است. در این میان «حج» به عنوان یکی از فریضه های مهم دین اسلام، گاه اثر زیادی بر شیون مختلف مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع اسلامی و مسلمانان گذاشته است. در دوره صفویه به دلیل رسمیت یافتن تشیع دوازده امامی در ایران و حضور اهل تسنن در همسایگی آن با حکومت ترکان عثمانی، وجه سیاسی مراسم حج و زیارت حرمین شریفین برجسته تر شد. سفر حج برای صاحب منصبان حکومتی افزون بر اینکه فریضه ای دینی مذهبی شمرده می شد، ابعاد سیاسی را هم در بر می گرفت و به رخصت یا اجازه از سوی شاه نیاز داشت.این پژوهش بر اساس منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی دنبال واکاوی رخصت هایی است که در دوره صفویه برای زیارت خانه خدا و حرمین شریفین صادر شده است؛ همچنین به این پرسش پاسخ می دهد که این رخصت ها چرا و با چه هدفی اخذ یا صادر می شد و چه اثری بر مناسبات دو حکومت ایران و عثمانی داشت. یافته های پژوهش بیانگر آن است که از قرون نخستین اسلامی، رخصت گرفتن از امیر یا خلیفه برای حج وجود داشت و در دوره صفویه هم بزرگان و صاحب منصبان ایرانی و غیر ایرانی با اهداف مختلف برای حج از شاه یا مسوولان بالای حکومتی رخصت می گرفتند. شاه گاهی این رخصت ها را می پذیرفت و گاه به دلایل سیاسی و غیر سیاسی، اجازه سفر را نمی داد.