حقیقت «زهد»، مبادی و نشانه های آن از دیدگاه نهج البلاغه

در نهج البلاغه، زهد و زندگی زاهدانه بسیار ستایش و توصیه شده است. شناخت مفهومی واژه «زهد» به قصد رسیدن به یک تعریف منطقی و جلوگیری از هرگونه مغالطه و انحراف فکری پیرامون زهد، نیاز اساسی به شمار می آید؛ چنانکه شناسایی عوامل موثر در ایجاد زهد، آثار مترتب بر آن نیز برای آراسته شدن به این فضیلت، ضروری است. در این مقاله، با روش تحلیلی و استناد به منابع مرتبط با این موضوع، ضمن تحلیل مفهومی و بررسی تعریف اصطلاحی مورد نظر شارحان نهج البلاغه از زهد و میزان هماهنگی آن با مفاد سخنان امام علیه السلام، به عوامل حصول زهد و آثار آن از دیدگاه نهج البلاغه پرداخته شد. یافته های تحقیق نشان دهنده این است که «زهد» یعنی بی میلی و ترک عملی نسبت به هر چیزی که مانع از رسیدن به هدف (قرب الهی و نعیم اخروی) است نه اجتناب از عالم طبیعت و بهره نبردن از مواهب مادی. زندگی در عالم طبیعت، وسیله و مقدمه برای تحصیل سعادت ابدی (هدف نهایی) و واجد ارزش مقدمی است. تلقی «وسیله» به عنوان «هدف» دنیایی است مذموم که مانع از وصول به هدف می شود و باید از آن إعراض کرد . به میزان عمق معرفتی انسان به چنین بینشی، مرتبه ای از مراتب زهد در او حاصل می شود و آثار اخلاقی و عملی آن را در خود می یابد.