بررسی مجموعه آسبادهای رنده سیستان (بقایای معماری بزرگ ترین تاسیسات بادی تولید آرد شرق ایران در قرون میانه اسلامی)

بشر در طول زندگی خود همواره در تعامل با محیط بوده و رشد و گسترش تمدن بشری در بستر محیط طبیعی و توانایی بهره برداری با آن به وقوع پیوسته است. در این میان تکنولوژی استفاده از پدیده های طبیعی در مناطق مختلف، ازجمله مظاهر هم سویی انسان با محیط پیرامونی است. یکی از این تکنولوژی ها، ساخت و بهره برداری از آسباد است که تا به امروز قدیمی ترین نمونه آن مربوط به تمدن ایرانی می شود. سیستان را محل ابداع آسباد می دانند و امروزه بقایای زیادی از آسبادهای تاریخی در آن وجود دارد؛ هرچند شناخته شده ترین آسبادهای سیستان مربوط به مجموعه صفوی حوضدار است، اما در منطقه رنده واقع شمال شرقی سیستان مجموعه ای دیگر از آسباد ها وجود دارد که برخی از آن ها در جایگاه منحصربه فردترین این نوع سازه های کشور قرار دارد. با وجود اهمیت این منطقه، تاکنون تحقیقی جامع درمورد آن، به ویژه درمورد قدمت، ساختارهای معماری و مقایسه سبک شناسی آن صورت نگرفته است؛ از این رو در این پژوهش نگارندگان با تکیه بر مطالعات میدانی و بررسی، اقدام به برداشت پلان، مطالعه معماری و گردآوری اطلاعات موردنیاز نموده و ازسوی دیگر با مطالعات تطبیقی، در جهت نیل به هدف اصلی پژوهش، یعنی درنهایت با تجزیه و تحلیل اطلاعات اولیه، به مطالعه جامع ساختار معماری آسبادها و آثار دیگر مجموعه رنده می پردازد. براساس این پژوهش برای اولین بار پلان این سازه منحصربه فرد با بررسی دقیق شواهد معماری، ترسیم و بازخوانی شد. نتایج حاکی از آن است که قدمت آسباد ها و مجموعه محوطه های منطقه رنده، بیشتر از آسبادهای منطقه حوضدار بوده و مربوط به قرون 6 تا 9ه‍.ق. می گردد. این مجموعه دربردارنده بیشترین تعداد آسباد مربوط به قرون میانه اسلامی است که براساس همین می توان آن را بزرگ ترین مجموعه تولید آرد منطقه معرفی نمود. در این میان، آسباد معروف به «سه پره» بزرگ ترین آسباد شناخته شده شرق ایران است که در دوره های بعد، نوع و سبک معماری آن با حذف حیاط جانبی و اتاق انبارهای پیرامون آن، در آسبادهای صفوی منطقه حوضدار، تداوم یافته است.