مسئله یابی انتقادی نظام حقوقی ایران در آثار سینمایی اصغر فرهادی

اصغر فرهادی شناخته شده ترین فیلمساز ایرانی در جهان و برنده دو جایزه بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان از آکادمی اسکار است. سینمای فرهادی که به عنوان نمونه برجسته «سینمای اجتماعی ایران» شناخته می شود، جریانی است که از ابتدای دهه هشتاد شمسی از میان دوگانه سینمای روشنفکری و سینمای ارزشی پس از انقلاب، سر برآورد. با فرهادی، سینمای ایران به نوعی «مواجهه با خود» روبرو است که می کوشد در بطن دیالکتیک حکومت، حقوق و اخلاق به واکاوی طبقه متوسط بپردازد. از این منظر فیلم های او هم در فرم و هم در محتوا، آمیختگی پررنگی با نظام حقوقی ایران دارد. نظام حقوقی ایران در آثار سینمایی فرهادی، تصویری قیم مآب، عبوس، منفعل اما پرادعا دارد؛ مداخله گر اما ناکارآمد است. آزادی ها، انتخاب ها و حریم خصوصی افراد را مخدوش می کند اما در تامین عدالت و تضمین زیست مسالمت آمیز شهروندان ناتوان است. از نگاه او، این نظام حقوقی به جای تسهیل زندگی جمعی، خود به عامل اصلی شکل گیری کلاف سردرگم بحران در جامعه ایرانی بدل شده است. قوانین ایدیولوژیک با غلبه دادن یک خیر بر خیرهای دیگر و بسیج امکانات و منابع برای رساندن جامعه به سوی آن خیر و جهت گیری برای حمایت از گروه های خاص، موجب نقض عامدانه حریم خصوصی با هدف پالایش اخلاقی شهروندان، نزول اخلاق جمعی، ایجاد نکوهش اجتماعی بر دگراندیشان و روشنفکران، رشد فزاینده خشونت و از میان رفتن زبان گفتگو و ایجاد گسست اجتماعی شده است. فرهادی راه برون رفت از چنین گسستی را تقویت جامعه مدنی، تدوین قوانین بی طرف، کاهش مداخله دولت در زندگی شخصی شهروندان، مصالحه به جای خشونت، عدالت ترمیمی، ترویج راست گویی و صداقت و اصلاح فرهنگ سنتی نادرست از طریق بازتعریف مفاهیمی چون آبرو می داند.