ارزیابی ژنوتیپ های حساس و متحمل به تنش خشکی گندم نان پاییزه از نظر صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی

گندم مهم ترین گیاه زراعی است که حدود 20 درصد از اراضی جهان به کشت آن اختصاص یافته است. بر اساس گزارش فایو حدود 90 درصد از کشور ایران در نواحی خشک و نیمه خشک قرار دارد. تنش خشکی هرساله خسارت فراوانی را در محصولات زراعی ایجاد می کند و موجب کاهش 17درصدی عملکرد می شود. ازاین رو انجام تحقیقات در زمینه بهبود مقاومت گیاهان در برابر تنش خشکی و یافتن راه کارهای مناسب جهت به حداقل رساندن تلفات آب در بخش کشاورزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. روی این اصل، در این تحقیق چهار ژنوتیپ پیشرفته گندم نان متحمل و حساس به تنش خشکی از نظر عملکرد و سایر صفات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و فنولوژیک تحت شرایط نرمال و تنش رطوبتی موقع گلدهی مورد مطالعه قرار گرفت تا علل تحمل یا حساسیت به تنش از زوایای مختلف در این ارقام مورد بررسی واقع شود. به منظور بررسی اثر تنش رطوبتی در مرحله شروع گلدهی، 4 ژنوتیپ به عنوان فاکتور اصلی (A) تحت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط نرمال و تنش رطوبتی در مرحله شروع گلدهی به عنوان فاکتور فرعی (B) در مزرعه تحقیقاتی بررسی شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها و بین سطوح تنش خشکی از نظر اکثر صفات مورد مطالعه اختلاف معنی دار حداقل در سطح احتمال 5% وجود دارد. بر اساس نتایج مقایسه میانگین صفات، تحمل بالای رقم اروم به تنش خشکی به دلیل افزایش بیشتر در صفات ما لون دی آلدهید، و پراکسیدهیدروژن برگ و کاهش کمتر در صفات غلظت کلروفیل a، محتوای کلروفیل کل، میزان کاروتنویید، وزن هزار دانه و ارتفاع بوته می باشد. همچنین تحمل بیشتر رقم میهن به تنش خشکی به دلیل افزایش بیشتر صفات میزان پرولین، کاروتنویید، پراکسیداز، کاتالاز، طول پدانکل و تعداد روز تا 50% گلدهی و کاهش کمتر صفات تعداد دانه در سنبله در اثر اعمال تنش خشکی بود. نتایج تجزیه بای پلات براساس تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که صفات مساحت برگ پرچم، سرعت رشد رویشی، تعداد پنجه بارور، عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، کاتالاز، پرولین، پراکسیداز، پراکسیدهیدروژن برگ، مالون دی آلدهید و کاروتنویید نقش تعیین کننده در جداسازی ژنوتیپ ها تحت شرایط نرمال و تنش دارند. نتایج تجزیه علیت نشان داد صفات سرعت رشد رویشی، محتوای کلروفیل کل، محتوای کلروفیل a و ارتفاع بوته به دلیل اثرات مستقیم قابل ملاحظه و همچنین صفات مالون دی آلدهید، میزان پرولین و طول پدانکل، غلظت کلروفیل a، غلظت کلروفیل b، میزان کاروتنویید، غلظت کلروفیل کل، طول دوره پر شدن دانه و سرعت رشد رویشی به دلیل هبستگی بیشتر با عملکرد دانه می توانند به عنوان شاخص های مناسب جهت گزینش ژنوتیپ های پر محصول استفاده شوند. با توجه به آنالیزهای مقایسه میانگین، تجزیه علیت و تجزیه بای پلات عملکرد بالای ژنوتیپ اروم در شرایط نرمال و تنش به میزان پروتیین کل، سرعت رشد رویشی، سرعت پر شدن دانه، وزن هزار دانه، طول دوره پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه بارور، ارتفاع بوته و مالون دی آلدهید بیشتر، مرتبط است، در صورتی که عملکرد بالای ژنوتیپ میهن در شرایط نرمال و تنش به سرعت رشد رویشی، وزن هزار دانه، مساحت برگ پرچم، طول دوره پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه بارور، ارتفاع بوته، غلظت کلروفیل کل، غلظت کلروفیل a و b، طول پدانکل، میزان کارتنویید، میزان پرولین بیشتر مرتبط می باشد.