زندان زدایی از منظر فقه مقارن

قرار گرفتن زندان در رده مجازات اصلی، به مرور زمان به جایگاهی رسیده که نه تنها به اهدافی که قرار بود زندان آنها را برآورده سازد، نایل نیامد، بلکه خودش به معضلی بالاتر مبدل گردیده و باعث چالشهای متعددی برای زندانیان، خانواده های آنان و دولتها شده است. پژوهش حاضر متمرکز بر زندان زدایی از منظر فقه مقارن است و با روش توصیفی تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. ثمره بارز این رویکرد نظریه جدیدی برای کاهش جمعیت روزافزون محابس و جلوگیری از مفاسد و پیامدهای زندان سازی و زندانی نمودن خواهد بود. بر اساس یافته های این پژوهش، می توان برای حبس معنای وسیعی در نظر گرفت که شامل تحت مراقبت قرار دادن شخص نیز می گردد که آن را «حبس به معنای اعم» نامیدیم. از طرفی با توجه به اینکه «حبس به معنای اخص» (محصور کردن در مکانی مشخص) موجب ضرر شده و بر خلاف سلطنت بر نفس و نیز اصل شخصی بودن مجازات بوده و نه تنها نوعا منجر به تحقق اهداف و حکمتهای مطلوب شارع نمی گردد، بلکه برعکس، آثاری خلاف آن داشته و ناکارآمدی خود را در عمل نشان داده است و می توان «عدم مشروعیت» را به عنوان یک حکم و اصل اولی در مورد آن پذیرفت. بر این اساس، اگر احیانا در مورد خاصی در ادله شرعی به مجازات حبس تصریح شده باشد ضروری است در صورت تخییری بودن، بدل آن مورد توجه قرار گیرد و در صورت تعیینی بودن، سایر مصادیق آن نظیر مراقبت با ابزار و ادوات جدید مورد توجه قرار گیرد (حبس به معنای اعم)؛ مگر موارد نادری که اقتضای قطعی دلیل، حبس به معنای اخص بدون در نظر گرفتن کارکرد آن باشد.