تحولات پیکره نگا ری در دیوارنگاره های نیشابور سده های سوم و چهارم هجری(از شیو ه ساسانی مآب تا آسیای مرکزی گونه)

پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل شیوه های پیکره نگاری در دیوارنگاره های نیشابور در سده های سوم و چهارم هجری/ نهم و دهم میلادی و جایگاه آن در روند تاریخی هنرهای پیکره نمای ایران می پردازد و شامل تکه دیوارنگاره های تاکستان تپه، قنات تپه و تپه سبزپوشان است. در این بررسی ترکیب بندی، روابط و حالت پیکره ها با اصول تصویرنگاری ساسانی معنادار می نماید، به ویژه آثاری چون دیوارنگاره «شکارگر قوش به دست» تاکستان تپه که نمایانگر مهم ترین تحول در پیکره نگاری در هنر ایران صدر اسلام است. درمجموع این مجموعه نشانگر سه مرحله زمانی و هنری در دیوارنگاری نیشابور است. مرحله نخست و به نظر کهن تر، مجموعه تاکستان تپه است که با اسلوب تمام خطی هنر ساسانی همانند به نظر می رسد، این آثار عمدتا فاقد رنگ و با کیفیت خطی یکسان و طراحی گونه است. در مرحله یا گونه دوم، آثار تپه سبزپوشان جای دارند که ویژگی های کار با قلم مو را بر خود دارند و تمایز آن ها با گروه پیشین در قلم پردازی و رنگ آمیزی است. مرحله یا گونه سوم، آثار قنات تپه است که نمایانگر ورود عناصر و کیفیات هنری شمال شرق ایران و آسیای مرکزی است. چهره ماه رخ، ابروهای کمانی و چشمان بادامی و باریک در چهره پردازی و قلم گیری و ظرافت در طراحی از ویژگی های این مرحله یا دسته است. این آثار که خود نمایانگر واپسین و آخرین دوره یا مرحله دیوارنگاری در نیشابور می نماید، بازتاب حضور و چیرگی قوم های مهاجر آسیای مرکزی در نیشابور است که دیوارنگاره «شکارگر» در قنات تپه عالی ترین جلوه آن می نماید. به طورکلی، دگرگونی پیکره نگاری از شیوه ساسانی مآب یا پساساسانی صدر اسلام با ویژگی یکسره خطی و بی رنگ و تا حدی رسمی، با میانجی شیوه تاکستان تپه که برخی تاثیرات آغاز دوره اسلامی را بر خود دارد به شیوه ای پویا و جان دار که مهم ترین تمایز آن قلم گیری و خط پرنیروی طراحی و نمایش واقع نمایانه کالبد انسانی است.