بررسی و مقایسه فرآیند معنایابی آیه نور بر اساس نظریه «ظاهر و باطن» (بر اساس تفاسیر سید مرتضی، ملاصدرا و گنابادی)

آیه نور از دیر باز مورد توجه بیشتر قرآن پژوهان بوده است. خداوند به رغم نفی قاطع هر گونه همانندی بین ذات الهی خویش و دیگر کاینات، در این آیه توحیدی از تمثیل و زبان تمثیلی استفاده کرده است. مفسران قرآن عمدتا آیه مذکور را بر اساس اعتقاد به معنای ظاهری و باطنی تفسیر کرده اند و هر مفسر با اصل قرار دادن یکی از این دو درصدد معنایابی این آیه بر آمده است. این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی با انتخاب تفاسیر سه مفسر بزرگ: سید مرتضی، ملاصدرا و سلطان محمد گنابادی به بررسی تفسیر آن ها از آیه نور و مقایسه آن ها می پردازد. این مفسران با گرایش فکری مختلف و گاهی متضاد رویکرد متفاوتی در فرآیند فهم معنای این آیه داشته اند؛ علی رغم اینکه هر سه از معنای ظاهری عدول می کنند، سید مرتضی آیه را با اصل قرار دادن ادله عقلی، در محدوده زبان عربی و قابلیت های آن می فهمد؛ زیرا کلام الهی نوعی خطابه است. در مقابل، ملاصدرا و گنابادی قایل به معنای باطنی آیات بوده و قرآن را کلامی رمزگونه می دانند که ظرفیت معنایی بالایی داشته و لازمه دریافت معنای آن، مکاشفه و درون سازی معنوی است. کار سید مرتضی به معنای سنتی همان تفسیر مبتنی بر عقل و زبان است که در این مسیر از دانش زبانی و کلامی خود بهره برده، ولی این کوشش برای فهم معنا در نزد ملاصدرا و گنابادی بیشتر تاویل به معنای تطبیق آیه بر مصادیق متعدد و حتی بیشمار است.