فهرست مطالب

لسان مبین (پژوهش ادب عرب) - پیاپی 58 (شتا 1403)

فصلنامه لسان مبین (پژوهش ادب عرب)
پیاپی 58 (شتا 1403)

  • تاریخ انتشار: 1403/10/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • طاهره حیدری* صفحات 1-20

    الملخصإن الروایه العربیه الجدیده لایمکن ان تصل الی ذروتها الإبداعیه ولایمکن ان تحافظ علی استمراریتها الا باختراع آلیات جدیده تحمل فی طیاتها دلالات وخطابات بلاغیه بکل ابعادها. فالعجائبیه من الظواهر التجریبیه والادبیه البارزه التی شغلت فکر النقاد والدارسین. ففی هذا النوع ثمه اختراق وکسر لکل ما هو واقعی ومالوف وخلق عالم آخر یبعث الحیره والدهشه فی ذهن القارئ. حاولت الروایه الاردنیه المعاصره لبناء روایه حدیثه النص واستطاعت ان تتجاوز التقالید الروائیه وتخوض تجربه جدیده بطریقه تقدم تقنیه سردیه تتمثل فی العجائبیه والغرائبیه. وقد اخترنا روایه «دفاتر الوراق» لجلال برجس التی نالت جائزه بوکر سنه 2021م انموذجا لهذه الدراسه لاسباب منها قله الدراسات الجامعیه فیها و حاولنا عرض بعض النماذج التی وظفت العجائبیه فی «دفاتر الوراق» بناء علی نظریه تودوروف وتناولنا بشئ من التفصیل. وقد اعتمدنا فی البحث عن تمظهرات العجائبی فی «دفاتر الوراق» علی المنهج الانسب وهو المنهج الوصفی-التحلیلی و ثم علی المنهج البنیوی فی تحلیل النص الروائی. فی الاخیر وصلنا الی نتائج اهمها انه یمکن اعتبار هذه الروایه احد امثله الادب العجائبی وفقا لنظریه تودورف.لاننا نری فی هذه الروایه کیفیه انعکاس عناصر مثل التوقیت، الراوی، وجهه النظر والتبئیر و تجسید الجوانب الترکیبیه و النحویه، و نواجه الاحداث غیر العادیه والتحولات فیها کموضوعات تظهر الجانب الدلالی للنص.

    کلیدواژگان: جلال برجس، دفاتر الوراق، السرد، العجائبیه، تزفیتان تودوروف
  • علی اسودی، فاطمه زارعی* صفحات 20-38

    استخدمت لفظه الیم فی القرآن الکریم سبع مرات وجاء فی الآیات الشریفه التی تشیر إلی قصه موسی علیه السلام وقومه واعتبرها اللغویون من ماده «ی» و«م» و«م». بعد الرجوع إلی القوامیس العربیه کلسان العرب، وتاج العروس، والمجم الوسیط تبین انه الفرق الذی ذکره کتاب القوامیس لهذه الکلمه و کلمه "بحر" هو العمق؛ وذکرت فی اکثر القوامیس انه اعمق من البحر؛ هذا بینما اشار بعض مولفی المعاجم، بمن فیهم مولف لسان العرب، إلی ان کون هذه الکلمه، دخیله بینما عند إمعان النظر إلی التراث التفسیری، نراها مرادفا لکلمه البحر وفسروها المفسرون البحر او نهر النیل. بناء علی ذلک تحاول هذه الدراسه البحث عن اصول هذه اللفظه فی اللغات العربیه والسریانیه والعبریه والآرامیه بمنهج وصفی تحلیلی ومقارن وبالنظر لعلم التاصیل واللسانیات المعرفیه و دراسه امکانیه الاشتقاق لهذه المفرده وبعد التاکد من جذر اللفظه المشار إلیها تتم مقارنه التراث التفسیری للآیات المبارکه السبع التی استخدمها الله تبارک و تعالی فیها کلمه الیم وتبین ان معظم التفاسیر وضحت المفرده بحرا او النیل علی وجه الحصر وفی نهایه المطاف توصل هذا البحث إلی ان الیم لا ینتمی إلی اسره لغویه عربیه مع انه یطلق إلی البحر بشکل عام فی اللغه العربیه والعبریه والسریانیه بل إنها لفظه مستورده اقرضتها العبریه من الآرامیه و ثم العربیه من العبریه و علیه استخدمت فی کتاب الله المنزل کلما کانت السوره عن قوم بنی إسرائیل و قصه موسی وفرعون وفی الحقیقه اتی الله تعالی بهذه المفرده فی القرآن و قصد «البحر الاحمر» بناء علی السیاق القرآنی وما بقی من الآثار الدینیه الإسلامیه التی تثبت ان البحر الذی انفلق هو البحر الاحمر.

    کلیدواژگان: القرآن الکریم، لفظه الیم، اللغات السامیه، علم التاصیل، اللسانیات المعرفیه
  • عیسی دمنی، محمد رحیمی خویگانی*، روح الله نصیری صفحات 40-57

    کانونی سازی یکی از ویژگی های زاویه دید در روایت است که بر اساس گفتار، واکنش عاطفی و کنش شخصیت ها تعریف می شود. ژرار ژنت نظریه پرداز و منتقد ساختارگرای فرانسوی توانست تقسیم بندی جدیدی را در این زمینه ارائه نماید. وی زاویه دید و زمان را به عنوان دو مقوله مهم در روایت مطرح می کند تا این مقوله را اثبات کند که چه کسی روایت می کند؟ و داستان از زاویه دید چه کسی بیان می شود؟ و البته گسستگی زمان حاکم بر این طیف روایتی موجب شده است که روایت داستان در مواضع مختلف توسط راویان متعدد و از زاویه های گوناگون روایت شود و لذا فرم و شکل غالب زاویه دید در آن برخلاف داستان های کلاسیک، پیوسته در نوسان و تغییر است. این پژوهش بر اساس روش تحلیلی_ توصیفی سعی دارد شیوه های کانونی سازی در رمان دفاتر الوراق اثر جلال برجس را بررسی نماید. بر اساس نتایج این پژوهش، انتقال انواع کانونی سازی میان شخصیت های اصلی رمان، در راستای ایجاد انگیزه، پرسش و ابهام در ذهن مخاطب و افزایش معلومات وی از جهان درونی راویان مشاهده می شود.

    کلیدواژگان: کانونی سازی، جیرار جینیت، جلال برجس، دفاتر الوراق، زاویه دید روایتی
  • امین نظری تریزی*، حسن نجفی، موسی عربی صفحات 58-76

    الانطباعیه باعتبارها إحدی المدارس الفنیه المهمه التی ظهرت فی النصف الثانی من القرن التاسع عشر لدی اصحاب فن الرسم، لقد انتشرت فی مجالی الشعر والقصه مع مبادئ وتقنیاتها المحدده لکل مجال. وهی التی تدعو إلی تصویر الاشیاء کما تخلق انطباعاتها فی الذهن وانطباع الفنان وما تولده الاشیاء الخارجیه من اثر علی حواس الادیب. لبدر شاکر السیاب (1926-1964) بناء علی اسئله المقاله والتی تتمحور حول کیفیه تمظهر الانطباعیه فیسعی هذا البحث دراسه تجلیات الانطباعیه فی قصه "المومس العمیاء" الشعریه معتمدا المنهج الوصفی التحلیلی وفق نظریه سوزان فیرجسون. ما توصل إلیه هذا البحث هو ان السیاب قد استخدم السرد الغامض وفق نظریه فیرجسون بما فیها الحبکه المحذوفه، والدور الاستعاری للمکان والتبئیر لانعکاس افکار ومشاعر شخصیات القصه فی نقد المشاکل والازمات التی کان یعانی منها المجتمع العراقی حیث اکد الشاعر علی الخطاب الدینی والثوره بلغه انطباعیه للتخلص منها. بالإضافه إلی ذلک، وظف الشاعر اللغه الانطباعیه کاداه للتعبیر عن الخطاب الدینی والثوری فی هذه القصیده، وهی لغه فنیه لها صله وثیقه بتقدیم حلول تخفف مشاکل المجتمع العراقی ومعاناته.

  • سید احمد موسوی پناه* صفحات 84-100

    التداولیه من فروع السیمیائیه المهمه التی ظهرت فی النصف الثانی من القرن الفائت وتعنی ان المعنی یتداول بین ثلاثه اطراف هم: المرسل والمرسل إلیه والسیاق، ونظرا إلی اهتمامها بالسیاق فیجب علی المتکلم ان یرتب الکلمات حسب المقتضی الذی یتطلبه المقام السیاق والدلاله التی یقصد إیصالها إلی المتلقی من خلال رسالته (النص)، ومن اهم النظریات التی خرجت من صلب هذا العلم الحدیث یمکن الإشاره إلی نظریه الاستلزام الحواری عند غرایس. ویحدد غرایس فی هذه النظریه ان علی المتحاورین الالتزام بمبدا التعاون الذی یتفرع إلی اربعه قواعد تضبط مسار الحوار: الاولی قاعده الکم والثانیه قاعده الکیف والثالثه قاعده الملائمه والرابعه قاعده الجهه او الطریقه. یهدف هذا البحث من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی واعتمادا علی نظریه غرایس إلی دراسه مبدا التعاون بقواعده الاربع فی المظهر الثانی من مسرحیه "الحسین ثائرا" للکاتب المصری عبد الرحمن الشرقاوی، وقد توصل إلی ان اطراف الحوار قد اخترقوا القاعده الاولی والثانیه بنسبه اکبر قیاسا بغیرها من قواعد مبدا التعاون الاخری ثم یلیه القاعده الثالثه وبعد ذلک الرابعه. کما اتضح ان اختراق هذه القواعد کان من اجل الاهتمام بمعنی اکثر ضروره من الجواب المعتاد والمتوقع ولمناسبه السیاق الذی یرد فیه الحوار. یعتمد المتحاورون فی هذا المظهر من المسرحیه احیانا علی الطریقه غیر المباشره لتخطئه بعضهم البعض. فی قاعده الکم حصل الخرق لمبدا التعاون بطریقتین: الاولی عبر إسقاط بعض الالفاظ. والثانیه من خلال إعطاء قدرا اکبر من المعلومات والالفاظ.

    کلیدواژگان: الاستلزام الحواری، غرایس، مبدا التعاون، مسرحیه الحسین ثائرا، عبد الرحمن شرقاوی
  • فاطمه بوعذار، حسین مهتدی*، رسول بلاوی، محمدجواد پورعابد صفحات 101-119

    من النظریات التی لاقت رواجا اکادیمیا فی الحقل الادبی واللسانی، هی النظریه التداولیه، التی اتخذت اللغه وافعالها مساحه لاختباراتها التحلیلیه، ذلک انها عکس المدرسه الشکلانیه لا تعنی باللغه وحدها، إنما تبحث عما یقع خلف اللغه، بمعنی انها تاخذ بتحلیل الجانب غیر المکشوف فی النص، فتعید صیاغته وکشفه علی ضوءها، وعلیه اجریت دراسات کثیره علی اعمال ادبیه کبیره، سواء کان فی الادب السردی او الشعری، وقد تاثر المجال الاکادیمی العربی بهذه النظریه فرحبت به الاوساط الاکادیمیه العربیه، لذلک اتخذت هذه الدراسه النظریه التداولیه منهجا لتحلیل مستوی الخطاب وإمکانیاته فی دیوان "الخیل والرماد" للشاعره حصه البادی، ذلک بمساعده آلیات المنهج التی افردت لها الدراسه عده محاور، وهی الإشاریات وافعال الکلام والإنجازیه المباشره وغیر المباشره، إذ إن هذه الدراسه التحلیلیه تهدف إلی تحلیل الخطاب الشعری من خلال الافعال، والظروف الاجتماعیه والنفسیه والسیاسیه التی احاطت بالخطاب الشعری الادبی لحصه البادی، ومدی تواشج هذه الظروف بالذات الکاتبه معتمده علی الاسلوب التوصیفی-التحلیلی، واهم ما توصل إلیه هذا البحث ان الخطاب باوجهه العدیده یتطلب التداول من الشخص بعینه إلی مجموعه محدده، ویصح العکس ایضا، لا سیما وان الرساله المتداوله من المرسل إلی المرسل إلیه تحمل خلف لغتها قصدیه کاتبها، کما ان الدراسه رصدت حضورا لافتا للافعال الإشاریه فی الدیوان وکانت تحیل إلی قضایا شمولیه وعامه تتناسب مع القارئ العام، موجهه له خطابها العام مما اسهمت فی تشکیل الروی التواصلیه بین الشاعره ومتلقیها، فیما کانت الافعال الکلامیه غیر مباشریه فی اغلبها وتاثیریه لکونها تطرح مشاعر الذات الکاتبه تجاه الاحداث الکونیه.

    کلیدواژگان: آلیات التحلیل النصی، النظریه التداولیه، الشعر المعاصر، حصه البادی، دیوان الخیل والرماد
|
  • Tahereh Heydari * Pages 1-20

    The new Arabic novel cannot reach its creative climax, and it cannot maintain its continuity except by inventing new mechanisms that carry rhetorical connotations and discourses in all its dimensions. Miraculousness is one of the eminent experimental and literary phenomena that preoccupied the thought of critics and scholars. In this type, there is a penetration and breaking of everything that is realistic and familiar and the creation of another world that causes confusion and astonishment in the mind of the reader. The contemporary Jordanian novel tried to build a modern text novel and was able to transcend the narrative traditions and enter a new experience in a way that presents a narrative technique represented in the miraculous and the exotic. We have chosen the novel “Novels of Warraq” by ، Barjas, Jalāl, which won the Booker Prize in 2021 AD, as a model for this study, for reasons including the lack of university studies in it. In the search for manifestations of the miracles in “Dafātir al-warrāq” we relied on the most appropriate approach, which is the descriptive-analytical approach, and then on the structural approach in analyzing the narrative text. In the end, we reached the most important results, the most important of which is that this novel can be considered one of the examples of miraculous literature according to Todorf’s theory.

    Keywords: Dafātir Al-Warrāq, Jalāl Barjas, Narrative, Miraculous Literature, Tzvetan Todorov
  • Ali Aswadi, Fateme Zarei * Pages 20-38

    The word yam was used in the Holy Qur’an seven times and it came in the honorable verses that refer to the story of Moses, peace be upon him and his people and it was mentioned in dictionaries that it is deeper than the sea. Based on that, this study attempts to search for the origins of this word in the Arabic, Syriac, Hebrew and Aramaic languages using a descriptive, analytical and comparative approach, and in view of the science of rooting and cognitive linguistics, and studying the possibility of derivation for this term. In it the word yam and it was found that most of the interpretations explained the word sea or the Nile exclusively. In the end, this research concluded that yam does not belong to an Arabic language family, although it is called sea in general in Arabic, Hebrew and Syriac, but rather it is an imported word that Hebrew loaned from Aramaic And then Arabic from Hebrew, Accordingly, it was used in the revealed book of God whenever the surah was about the people of Israel and the story of Moses and Pharaoh. In fact, God Almighty came with this term in the Qur’an and meant the “Red Sea” based on the Qur’anic context and the remaining Islamic religious monuments that prove that the sea that parted is the Red Sea.

    Keywords: The Holy Quran, The Word Yam, Semitic Languages, Science Of Etymology, Modern Linguistics
  • Eisa Demani, Mohammad Rahimi Khuigani *, Rooh Allah Nasiri Pages 40-57

    Focalization is considered as a modern narrative technique and a basic feature of the perspective of a narrative, which means reducing the narrator's field of vision and limiting his information, as well as choosing a channel for conveying news from the narrator to the audience in the story, rather than the act of narrating from It should be done through a focal point that defines and limits the scope of vision.This technique, which was proposed by Girar Jinit, tries to narrow the range of reception through the theoretical documents of the narrative news to the narrator or fictional character of the receiver herself.Based on analytical-descriptive method, this research tries to investigate the effects of focalization in Jalal Burgess's novel "Defater al-Waraq" (bookseller's notebooks).Among the results of the present research, we can mention the use of three types of narrative focus (internal, external and zero focus) as well as multi-focus in order to encourage the reader to read by creating questions and ambiguity in his mind and also increasing the audience's information about the inner world of the novel's characters.

    Keywords: Focalization, Girar Jinit, Jalal Burgess, Defater Al-Waraq, Narrative Point Of View
  • Amin Nazari Terizi *, Hasan Najafi, Moosa Arabi Pages 58-76

    Impressionism, a pivotal artistic movement that originated among painters in the late 19th century, has since permeated the realms of poetry and prose with its distinctive methods and philosophies. Its objective is to capture the essence of objects, evoke mental impressions, and convey the sensory impact of the external world on the writer. Badr Shakir Al-Sayyab (1926-1964), an innovative Iraqi poet of the modern era, crafted poetic narratives that are particularly amenable to contemporary critical scrutiny, notably from the perspective of impressionism. This study aims to identify the principal elements and expressions of impressionism within Al-Sayyab's "Al-Mumis Al-'Amya'" (The Blind Prostitute) and to explore how these elements relate to the narrative's broader themes and implications. Employing Susan Ferguson's theoretical framework, this descriptive-analytical investigation delves into the impressionist components and their manifestations in the aforementioned poetic tale. The research reveals that Al-Sayyab, in line with Ferguson's theory, utilizes ambiguous storytelling techniques, such as elliptical syntax and the metaphorical use of setting, to mirror the characters' thoughts and emotions, thereby critiquing the prevailing issues and crises within Iraqi society. Furthermore, the poet underscores a discourse of religious and revolutionary fervor, articulated through his impressionistic language, as a means to advocate for the liberation of Iraqi society from its challenges.

  • Seyyed Ahmad Mosawi Panah * Pages 84-100

    According to the relationship between meaning and context, the speaker must choose words in a way that fits the requirements of the context and the meaning he intends to convey to the recipient through the message (text). One of the most important theories emerging from the core of this modern science is the theory of the dialogical necessity of Grice. In this theory, Grice specifies that interlocutors must adhere to the principles of cooperation, which include the four principles of quantity, quality, communication, and the manner or context of expression and shape the dialogue process. Based on the descriptive-analytical approach and relying on Grice's theory, this research tries to examine the principles of cooperation based on the four rules in the second scene of the play “Al-Hussein Thaera” by the Egyptian writer Abd al-Rahman al-Sharqawi, and in the end it concludes that the parties to the conversation are more Among other principles of cooperation, they have violated the first and second principles, followed by the third principle and then the fourth principle. It was also found that the violation of these principles was done to pay attention to a meaning that was more necessary than the usual and expected answer and was in accordance with the way of expressing the conversation. In this scene of the show, the interlocutors have sometimes relied on an indirect way to find fault with each other.

    Keywords: Dialogical Obligation, Grice, The Principle Of Cooperation, The Play Al-Hussein Thaer, Abdel Rahman Sharqawi
  • Fatemah Booazar, HOSSEIN MOHTADI *, Rasoul Balavi, Mohammadjavad Pourabed Pages 101-119

    The pragmatic theory represents a group of theories that have enjoyed academic prosperity in the fields of literature and linguistics, and language and its actions have been the subject of their analytical tests. In fiction or poetic literature, studies and research have been carried out to a large extent on many literary works, and the Arab academic field has been affected by this theory “pragmatic theory” and Arab academic forums encouraged it, and this theory is not far from the past of deep Arabic textual analysis, which takes the language Space for script analysis. Based on the foregoing, this study has taken the pragmatic theory approach to analyze the level of discourse and its tools in the Diwan of "The Horses and Ashes" by the poet “Hessa Al-Badi”, using the mechanisms of the curriculum to which the study has devoted several elements, which are as follows "Semantics" and "Speech Verbs", “Direct and Indirect Actions”. The analytical study aims to analyze the poetic discourse through actions, the social, psychological and political conditions that revolve around the discourse, and the degree of compatibility of these conditions with the writer’s sentiments in general.The study was able to record a wide presence of semantic verbs in the Diwan “Hessa Al-Badi”. These verbs refer to comprehensive and general events that are in harmony with the general reader, as the verbs direct to the reader Its comprehensive discourse, which greatly helps in building communicative perceptions between the poet and her addressee.

    Keywords: Mechanisms Of Textual Analysis, Pragmatic Theory, Modern Poetry, Hessa Al-Badi, Diwan The Horses, Ashes