الگوهای کالبدی و معماری همسایگی در بافت تاریخی شهر دزفول (اصول معماری همسایگی و ابزارهای معمارانه)

همسایگی یکی از عوامل مهم تعاملات اجتماعی و حضور مردم در اجتماع است. محلات و فضاهای عمومی یکی از عوامل مهم در معماری همسایگی می باشد. امروزه به دلیل تغییرات گسترده در ساخت وسازهای شهری کم تر به روابط بین مردم در اجتماع توجه شده ولی در بافت های سنتی شهرها میزان روابط همسایگی بیش تر است و این به دلیل نوع الگوهای معماری همسایگی به کار گرفته شده در بافت های سنتی می باشد. این پژوهش در پی معرفی الگوهای کالبد معماری است که با شناسایی، تجزیه و تحلیل کالبدی عرصه های همسایگی، ضمن گونه شناسی الگوهای کالبدی، به معرفی ابزارها و اصول معمارانه در این معماری پرداخته شده و هدف آن معرفی این الگوها در بافت تاریخی شهر دزفول است. روش پژوهش، از منظر شناخت در الگوی تفسیری یا برساختی (ساختارگرایی) نظری، از منظر (شیوه استدلال) تطبیقی، از منظر نوع داده ها، کمی (ترکیبی) و کیفی، از منظر نوع نتایج توصیفی- تحلیلی و از منظر رهیافت تاریخی- تفسیری که به شیوه تحلیل گردآوری داده کتابخانه ای (اسنادی) و ابزار نقشه خوانی، فیش برداری و سندخوانی انجام شده است. با این روش ابتدا نمونه های هر دوره توصیف و پس از آن مورد تحلیل و بررسی و قرار گرفته اند؛ و ویژگی ها و نیز الگو یا الگوهای موجود هر دوره معرفی شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که بهره گرفتن از ابزارهای معمارانه ای همچون تغییر مصالح کف، جداره های بلند و کوتاه معابر، تغییرات در نور و سایه، مسقف کردن کوچه ها و معابر، ایجاد اختلاف سطح، تغییر در تناسب و تزیینات، سه الگوی اولیه همسایگی برای عرصه های نیمه عمومی در بافت تاریخی شکل داده اند که شامل الگوهای ساباط، ورودی، دربند (کوچه های بن بست) می باشند و مواردی همچون امنیت، محرمیت، خلوت، آسایش اقلیمی و عملکردی و مردم واری میزان حضور مردم در این عرصه ها را افزایش داده اند. این نقاط مثبت در معماری بافت تاریخی باعث رابطه ای نزدیک بین همسایگان شده که از آن به عنوان معماری همسایگی یاد می شود.