ارزیابی عوامل اقتصادی اجتماعی موثر بر تخریب مراتع نیوک میبد با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی AHP

اهمیت مطالعات اجتماعی و اقتصادی در بررسی تخریب مراتع از  اولویت های مهم مدیریتی می باشد. بررسی نقش مسایل اجتماعی و اقتصادی در تخریب مراتع، می تواند منجر به کاهش تخریب در این اکوسیستم شود.به همین دلیل، این تحقیق با هدف شناسایی مهمترین فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی موثر در تخریب مراتع منطقه نیوک و اولویت بندی معیارهای مذکور با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی انجام شده است، تا اطلاعات کاملی از علل تخریب مراتع منطقه را در اختیار قرار دهد. با توجه به اینکه تاکنون تحقیقی در این زمینه، در منطقه مذکور صورت نگرفته است ضرورت انجام تحقیق حاضر را دوچندان می کند.

  محدوده حوزه نیوک از لحاظ تقسیمات کشوری در استان یزد، قراردارد. در این پژوهش ابتدا با مطالعه منابع و مشاوره با متخصصین مربوطه، مهم ترین معیارهای اقتصادی- اجتماعی دخیل در تخریب مراتع منطقه تعیین شده و پرسشنامه ای جهت امتیازدهی و محاسبه وزن و اولویت این معیارها طراحی و توسط تعداد کافی از خبرگان تکمیل شد. با استفاده از نظرات کارشناسان و بررسی سوابق تحقیق، شاخص های اقتصادی و اجتماعی معیارها و زیر معیارهای مربوطه در منطقه مورد بررسی، شناسایی گردید و ساختار سلسله مراتبی شکل گرفت. معیارهای اصلی تحقیق شامل شاخص های اقتصادی و شاخص های اجتماعی می باشد. شاخص های اقتصادی به سه زیر معیار دام و دامداری، قطع و برداشت و تغییر کاربری و طرح ها تقسیم بندی می گردد. شاخص های اجتماعی نیز شامل سه زیر معیار جمعیت، فقر و عوامل نهادی می باشد. زیر معیارهای در نظر گرفته شده برای معیار دام و دامداری شامل تعداد زیاد دام، چرای بی رویه از سطح مراتع، نوع دام، تغییر شیوه دامداری از سنتی به صنعتی، عدم رعایت زمان ورود و خروج دام، پراکنش نامناسب دام در مرتع و سیستم چرایی نامناسب می باشد. برای شاخص های اجتماعی سه  زیر معیار اصلی جمعیت، فقر و عوامل نهادی شناسایی گردید. در مجموع برای شاخص های اجتماعی 3 معیار اصلی و 14 زیر معیار شناسایی گردید.

مقایسه زوجی بین شاخص های اقتصادی و اجتماعی نشان داد شاخص های اقتصادی با وزن 667/0 اولویت اول را در تخریب مراتع منطقه نیوک داشته و شاخص های اجتماعی با وزن 333/0 اولویت دوم می باشد. از بین معیارهای اصلی مورد بررسی شاخص های اقتصادی، زیر معیار تغییر کاربری و طرح ها با وزن 683/0 بیشترین وزن را به خود اختصاص داده است. در رتبه بعدی زیر معیار دام و دامداری با وزن 200/0 قرار دارد. زیر معیار قطع و برداشت با وزن 177/0 در رتبه سوم قرار گرفت. از بین معیارهای اصلی شاخص های اجتماعی،  معیار عوامل نهادی با وزن 637/0 در اولویت اول قرار دارد و عوامل فقر و جمعیت با وزن های 258/0 و 105/0 در رتبه های بعدی قرار دارند. نتایج نشان می دهد از بین کلیه زیر معیارهای مورد بررسی زیر معیارهای تبدیل مراتع به معدن، احداث جاده های دسترسی معادن و دخالت سیاسی در منابع طبیعی با وزن های 176/0، 083/0 و 082/0 در اولویت اول تا سوم قرار گرفتند؛ که 2 زیر معیار اول از شاخص های اقتصادی و معیار سوم از شاخص های اجتماعی تخریب مراتع منطقه نیوک می باشد. زیر معیارهای وضعیت سواد و تغییر ترکیب سنی جمعیت با وزن های 004/0 و 003/0 در اولویت آخر قرار گرفتند. این زیر معیارها مربوط به شاخص های اجتماعی بوده اند.

می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که مهم ترین عوامل تخریب منطقه، تغییر کاربری و تبدیل مراتع به معادن، احداث جاده های دسترسی معادن ، عوامل نهادی و دخالت در منابع طبیعی و عدم مدیریت یکپارچه منابع طبیعی می باشد. به منظور جلوگیری از تخریب مراتع در منطقه ، لازم است احداث هر گونه معدن و راه های ارتباطی مربوط به معادن، به حداقل رسیده و پیشنهاد می شود با توجه به فعالیت معادن ، حقوق عرفی مرتعداران در نظر گرفته شود و همچنین مشارکت دامداران در تصمیم گیریها، گسترده تر گردد تا امکان موفقیت طرحها با همراهی ذینفعان، به حداکثر برسد.