سبک شناسی گفتمان خطبه 42 نهج البلاغه بر مبنای نظریه نقش گرای هلیدی

نظریه نقش گرای هلیدی، از مهم ترین نظریات زبان شناسی متن است که به شکل گیری زبان و بافت متن توجه دارد و اساس آن را سه فرانقش؛ اندیشگانی، بینافردی و متنی تشکیل می دهد. این نظریه، الگوی مناسبی جهت سبک شناسی گفتمان متن به شمار می رود و در پرتو آن می توان به مطالعه همه جنبه های سبک گفتمان نویسنده پی برد. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و با رویکرد زبان شناسی نقش گرا، خطبه 42 نهج البلاغه را به منظور دست یابی به سبک گفتمان امام (ع) و درک عمیق تر ظرافت ها و ارزش های پنهان موجود در خطبه، بر مبنای دو فرانقش اندیشگانی و متنی مورد بررسی قرار داد و به این نتایج دست یافت که میزان استفاده امام (ع) از انواع فرایندها، هماهنگ با محتوای خطبه است و به دلیل مضمون خطبه که مربوط به امور ذهنی چون؛ اطاعت از هوای نفس و آرزوهای طولانی، شناساندن مهم ترین تفاوت میان دنیا و آخرت و... است، فرایند ذهنی (0.050) و رابطه ای (0.031.25) بیشترین نقش را در شکل دهی گفتمان خطبه دارند. از نظر فرانقش متنی هم امام (ع) با کاربرد عوامل ساختاری آغازگر مرکب (0.088)، نشاندار (0.075)، ساخت اطلاعاتی نو و کهنه (0.050) مفاهیم خطبه را گسترش داده و با به کارگیری شگردهای عوامل غیر ساختاری؛ انسجام دستوری (ارجاع و حذف)، پیوندی (ارتباط اضافی و سببی) و واژگانی (تکرار و با هم آیی)، سبب ایجاد ارتباط منسجم میان بندهای مختلف خطبه گشته است. در واقع امام (ع) سبک گفتمانی خطبه را با توجه به بافت موقعیتی و شناختی که نسبت به مخاطبانش داشته، بنا نهاده تا از غرور و غفلت و حس دنیاطلبی آنان بعد از پیروزی، جلوگیری کند.