بررسی و تحلیل ابعاد قاعده افزایی (توازن آوایی و لغوی) در خمسه امیرخسرو دهلوی

شاعران با کاربست شگردهای گوناگون در مفاهیم ثابت و واحد، نوآوری ایجاد میکنند و کلام خود را از زبان روزمره و عادی فاصله میدهند. این مهم باعث اقناع حس زیبایی شناسی مخاطب و سهولت فرآیند انتقال مفاهیم واحد به مخاطبان میشود که در نقد فرمالیستی مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس مبانی این نقد، قاعده افزایی از جمله روش های اصلی اهل ادب برای دور کردن کلام از ابتذال و عادتهای زبانی معمول است. در این جستار اصلیترین شگردهای قاعده افزایی امیرخسرو برای گریز از مناسبات متعارف زبان روزمره در خمسه بررسی و کاویده شده است.

پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

امیرخسرو دهلوی در خمسه با کاربست هدفمند و آگاهانه دو مولفه قاعده افزایی، یعنی توازن آوایی و لغوی، مانع ابتذال کلام در سطح معنا شده است.

نمودهای اصلی توازن آوایی در این اثر عبارتند از: تکرار و هماهنگی واج؛ همچنین مصداقهای توازن لغوی شامل کاربرد انواع جناس، تکرار واژه، رد الصدر علی العجز و رد العجز علی الصدر، سجع، قافیه و ردیف میشود. مهمترین هدف شاعر از کاربست این دو مولفه را میتوان تسریع در انتقال مطالب غنایی، تعلیمی، دینی و... به مخاطب از طریق تقویت ابعاد زیبایی شناسانه دانست.