مبانی مسئولیت ناشی از تبلیغات نادرست بازرگانی از منظر فقه و اخلاق و نظام های حقوقی ایران و آمریکا

افزایش سیل تبلیغات نادرست بازرگانی و خساراتی که می تواند برای جامعه و شهروندان در پی داشته باشد، دغدغه های مختلف اخلاقی، فقهی و حقوقی را برمی انگیزد. این مطالعه به منظور بررسی مبانی مسیولیت ناشی از تبلیغات نادرست بازرگانی، از منظر فقه، اخلاق و حقوق و با هدف روشن سازی اهمیت توجه هرچه بیشتر سیاستگذاران، مقنین و مجریان، در این خصوص به انجام رسیده است.

این تحقیق از حیث نوع، مطالعه ای نظری است. همچنین به لحاظ روش بحث، توصیفی تحلیلی به شمار می رود و از منظر شیوه اجرا، کتابخانه ای (اسنادی) است.

ملاحظات اخلاقی: 

در تحقیق حاضر اصول و بایسته های اخلاقی در پژوهش مورد توجه قرار گرفته و ضمن حفظ اصالت مقاله، امانتداری و ارجاع دهی به منابع مورد استفاده، رعایت گردیده است.

فریب، اشتباه، ضرر و نقض عدالت، عناصری است که تبلیغات بازرگانی را به واسطه برخی قواعد فقهی و اصول اخلاقی مستوجب مسیولیت می نماید. در حقوق ایران تبلیغات نادرست یا خلاف واقع بر مبنای اشتباه و فریب (تقصیر) مسیولیت خواهد داشت. در حقوق آمریکا نیز عناصر گمراه کنندگی، فریب و اشتباه مبنای ایجاد مسیولیت تلقی می شوند. با این حال تمیز مبنای مسیولیت از منظر حقوقی، بسته به ماهیت و شرایط تبلیغات و جایگاه مسیول (اعم از تولیدکننده و سفارش دهنده، سازنده و منتشرکننده آگهی) متفاوت خواهد بود.

مبانی مشترک مسیولیت اعم از مسیولیت اخلاقی، شرعی و حقوقی (مسیولیت مدنی) در تبلیغات بازرگانی نادرست، اساسا دو عنصر فریبنده و اشتباه آوربودن است. در حالت اول، اغلب سوءنیت و عنصر روانی تقصیر، مفروض است؛ در حالت دوم لزوما با سوءنیت همراه نیست. به رغم کنش بیشتر رویه قضایی و اجرایی آمریکا، در هر دو نظام حقوقی، تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر دامنه نفوذ تبلیغات و وسعت مخاطبان، عدم اجرای قوانین و پناه بردن به تفسیر خصوصیت اظهارات مبالغه آمیز در عرف تبلیغات و دشواری اثبات و جبران زیان، آنطور که باید مسیولیت ناشی از تبلیغات بازرگانی در ساحت حرفه ای و حقوقی، جدی گرفته نشده است که این خود زمینه افزایش تبلیغات نادرست و نقض حقوق مصرف کنندگان را فراهم می آورد.