منظر فرهنگی «تون/فردوس» در اواخر دوره ساسانی؟ و صدر اسلام بر اساس تفسیر بافت تاریخی و باستان شناختی آن

جایگاه تون در قهستان به عنوان یک حلقه از زنجیر ارتباطی بین جنوب شرق و مرکز ایران با خراسان و اهمیت تجاری و صنعتی آن و قرار گرفتن آن در خراسان پرتنش، آنهم در بافت باستان شناسی و تاریخی بسیار مهم است. در این نوشتار تلاش شده تا درکی جدید از جایگاه این شهر در دوران اسلامی با توجه به منابع مکتوب و شواهد لایه نگاری باستان شناسی اخیرآن ارائه گردد. پرسش دوگانه این مقاله این است که: چگونه می توان با توجه به بافت تاریخی متون دست اول، جایگاه تون را در دوره ساسانی؟ و اسلامی (تا ابتدای قرون میانی اسلامی) درک کرد؟ و دوم اینکه چگونه شواهد لایه نگاری باستان شناسی تون به درک ما از این شهر در دوران اسلامی کمک میکند؟ برای شناخت بافت تاریخی و باستانشناختی این شهر مطالعات تاریخی و باستانشناسی امری ضروری است. این اطلاعات درک مناسبی از جایگاه تون در دوران استقراری اش ارائه خواهد نمود. منظر فرهنگی تون در منابع تاریخی به صورت یک شهر حصاردار، متکی بر منابع آب کاریز/ قنات و دارای اهمیت تولیدی در بافت کشاورزی و تولید زیلو بوده است. بررسی شواهد باستان شناسانه حاصل از لایه نگاری با توجه به بافت آن ها، نشان دهنده ی ارتباطات گسترده این شهر در دوره های مختلف اسلامی و همین طور اهمیت صنعتی آن در تولیدات حاصل از بافندگی و تولیدات دیگری همچون سفال و فلز بوده است. این مقاله از نظر رویکرد تاریخی و از نوع بنیادی و رویکرد تحلیل آن توصیفی- تطبیقی است. نتایج بدست آمده حاکی از شواهدی جدیدی از اطلاعات دوره تاریخی و اسلامی در آن است .