فراخوانی و بازآفرینی شخصیت در شعر معاصر فارسی

فراخوانی و بازآفرینی شخصیتهای گذشته از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه ادیبان معاصر بوده و بازتاب گسترده ای در آثارشان داشته است. ادب معاصر فارسی وارد گفتگوی جدی با ادبیات کلاسیک ایران شده است و از امتیازات آن از جمله پویایی و سرزندگی، غنای عاطفی، عمق معنا، و تناسب و هارمونی زبانی بهره کامل گرفته و پاره ای از اوصاف آن -بویژه شعر بعد از قرن هشتم- را به یک سو نهاده است. در این مقاله تلاش بر این است با ذکر نمونه های فراخوانی شخصیت در میان اشعار احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شفیعی کدکنی، نقش و جایگاه شخصیتهای تاریخی و کیفیت و نحوه بازآفرینی آنها مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

روش تحقیق با توجه به موضوع، از نوع توصیفی-تحلیلی است و به شیوه جمع آوری داده ها به شکل کتابخانه ای و با استفاده از یادداشت برداری انجام شده است و جزو تحقیقات نظری محسوب میگردد.

طبق یافته های این پژوهش، برخی شخصیتهای تاریخی در شعر احمد شاملو، اخوان ثالث، و شفیعی کدکنی از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند؛ از جمله مسیح، خضر، ایوب، نوح، سلیمان، جمشید، رستم، کی کاووس، ابراهیم، زردشت، آرش کمانگیر، سیاوش، منصور حلاج، مزدک، و اسفندیار. همانطور که مشاهده میشود، این شخصیتها را میتوان در چهار گروه دینی و مذهبی (پیامبران)، اساطیری (شاهان و پهلوانان)، تاریخی (شاهان و رهبران)، و عرفانی (اولیا) تقسیم بندی نمود.

در این میان احمد شاملو بیشترین فراخوانی و بازآفرینی را درمورد شخصیتهای دینی (پیامبران) انجام داده است. شاملو علاقه ویژه ای به شخصیت مسیح (ع) دارد و از او بعنوان نماد جاودانگی و باروری بهره میگیرد. اخوان ثالث اما بیشترین توجه و علاقه خود را به شخصیتهای ایران باستان معطوف کرده است. اولین قهرمان اسطوره ای شعر اخوان، زردشت پیامبر ایرانی است. شفیعی کدکنی نیز شخصیتهای عرفانی، حماسی و دینی را در کنار یکدیگر فراخوانده یا بازآفریده است. او بارها در اشعارش در پی منصور حلاجی میگردد که باری دیگر مفاهیم دلیری و شهادت را معنا کند. همچنین نگاه تازه او به پیامبرانی چون نوح قابل توجه است.