جامعه شناسی خرده فرهنگها در متون نثر عرفانی (مطالعه موردی مرصادالعباد، تذکره الاولیا، اسرارالتوحید و فیه مافیه)

درک ماهیت و شناخت ساختار و آگاهی از کارکردهای فرهنگ، یکی از بنیادیترین جستارهای زندگی امروزی بشر معاصر است. با وجود آنکه طی دهه های اخیر، در پیوند با فرهنگ نظریه پردازان بسیاری به بحث و بررسی پرداخته اند اما بنظر میرسد همچنان میتوان در این باره به بحث و بررسی پرداخت. فرهنگ هم مولد رفتارها و رویدادهای اجتماعی در یک جامعه است و هم متقابلا از آن تاثیر میپذیرد. پیوند و درهم تنیدگی فرهنگ با ابعاد گوناگون زندگی انسان از گذشته تاکنون، میتواند دلیل قانع کننده ای بر اهمیت پدیده فرهنگ در زندگی انسان باشد. فرهنگ نه تنها در بهبود و ساماندهی روابط با دیگر جوامع دارای کارکردی اثر بخش است، بلکه فرایند و روابط خرده سیستمهای درونی یک فرهنگ را نیز تحت تاثیر قرار میدهد. عرفان و تصوف از دیرباز تاکنون، همواره یکی از اصلیترین و مهمترین گفتمان مسلط در جوامع انسانی بویژه ایران بوده است بهمین دلیل بخش وسیعی از متون و آثار منظوم و منثور فارسی آکنده از مفاهیم و مضامین عرفانی است و این آثار نیز بمیزان زیادی از عناصر فرهنگی در جامعه تاثیر پذیرفته و بر آن اثر گذاشته اند. در این مقاله نگارندگان بر آنند تا با دیدگاه بینارشته ای از منظر علم جامعه شناسی به بررسی و واکاوی خرده فرهنگها درگزیده ای از متون نثرعرفانی بپردازند.

روش پژوهش: 

این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش سندکاوی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل مرصادالعباد، تذکره الاولیا، اسرارالتوحید و فیه مافیه میباشد.

یافته های پژوهش: 

یافته های پژوهش حاکی از آن است که متون عرفانی بستر بسیار مناسبی بمنظور انعکاس خرده فرهنگهای گوناگون در ساختار و بافت کلی فرهنگی یک جامعه بحساب می آید.

تاثیرگذاری عرفان بر خرده فرهنگها را میتوان ذیل تساهل و تسامح، رازداری، مهربانی، احترام به همنوع، صداقت، بخشندگی، عشق، مدارا، انزوا، عزلت و گوشه نشینی، مبارزه با ریاکاری، طغیان عیله نظام حاکم تحلیل نمود. خرده فرهنگهای موجود در عرفان مانند ریاستیزی و دوری از فعالیتهای سیاسی و محیط حکومتی ابزاری برای مقاومت عارفان در برابر گفتمان مسلط و غالب جامعه بوده است.