چگونگی پیوند معارف وحیانی، عقلانی و تجربی در نظریه‎پردازی بر اساس روش تحقیق تکاملی

فرهنگستان علوم اسلامی قم به‎دنبال ارائه الگویی برای علم دینی است که از هر سه منشا معرفتی وحی (نقل)، عقل و تجربه به محوریت وحی استفاده کند. طبق این دیدگاه، هر نظریه علمی، مدلی ساده شده از واقعیتی پیچیده بوده و دارای سه سطح توسعه، کلان و خرد است.«سطح توسعه» نظریه علمی، وضعیت مطلوب و آرمانی پدیده را بیان می‎کند. در نظریه علم دینی، این وضعیت مطلوب، از آموزه‎های اسلام به‎مثابه یک کل −نه تک‎تک معارف وحیانی− اخذ می‎شود. «سطح کلان» نظریه علمی، با تولید وصف تکاملی شروع می‎شود. برای به‎دست‎آوردن اوصاف تکاملی نیازمند اطلاعات سطح توسعه (به‎عنوان مفاهیم دینی حاکم بر تحقیق) و اطلاعات تجربی (براساس مطالعات کتابخانه‎ای و تاریخی) هستیم؛ زیرا بستر گمانه‎زنی پژوهشگر را برای تولید اوصاف فراهم می‎کند. با اعتبارسنجی تجربی، دینی و نظری گمانه‎ها (و تایید یا اصلاح آنها)، مدل وصفی پدیده به‎دست می‎آید. این اوصاف نظام‎مند وظیفه توصیف پدیده به‎عنوان یک کل متغیر را برعهده دارند. سرانجام، در سطح خرد با توجه به سطوح توسعه و کلان نظریه علمی و با کمک اطلاعات میدانی، درضمن تحفظ بر خطوط قرمز شارع، معادله تصرف و تغییر موضوع به‎گونه‎ای ارائه می‎شود که بر نظریات رقیب تمدنی تفوق یابد.