تعلیم و تربیت در اندیشه های فلسفی فارابی

همواره یکی از دغدغه های فکری حکیمان مسلمان پرداختن به فلسفه سیاست، آیین شهریاری و جست وجوی جامعه مطلوب بوده و بخش مهمی از آثار فلسفی تولید شده توسط مسلمانان، به بازتاب اندیشه فلسفی آنان در باب جامعه اختصاص یافته است. نخستین فیلسوفی که در دنیای اسلام مباحث مستقل و منظمی در خصوص جامعه مطلوب و ارکان مولفه های آن مطرح و آثار متعددی در باب آن تالیف نمود، فارابی می باشد. به همین دلیل هم او را بنیان گذار فلسفه اسلامی و سیاسی در دنیای اسلام نامیده اند. آرمان شهر فارابی سرشار از سخنان تربیتی است. تعلیم و تربیت در نظر فارابی در بخش حکمت عملی و زیرمجموعه سیاست مدینه مطرح می شود. هدف پژوهش حاضر، تعلیم و تربین در نظام فکری فارابی می باشد..

روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی و استنتاج (قیاس عملی) است. بدین معنا که براساس الگوی استنتاجی فرانکنا از قرار گرفتن اهداف و مبانی در کنار هم اصولی استخراج شده است که منجر به اتخاذ روش های تربیتی میگردد. جامعه تحلیل، مجموعه کتاب ها، شرح ها و مقالات پیرامون فلسفه فارابی بوده است که به طور هدفمند بر مبنای مقولات پژوهش نمونه گیری و به صورت عمیق مورد مطالعه قرار گرفته است و داده های حاصل به طور پیوسته همزمان با جمع آوری اطلاعات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

نتایج نشان داد بر اساس دیدگاه ارزش شناسی فارابی، مهمترین اهداف تربیت اخلاقی عبارت است از: شناخت و ایمان به خدا، تقرب به خدا، سعادت، تفکر و تامل، تعقل و اعتدال. فارابی انسانهای تربیتیافته را بسترساز ایجاد «مدینه فاضله»ای میداند که اهالی و ساکنان آن در سعادت و نیکبختی کامل به سر میبرند.

در سایه تعلیم و تربیت صحیح، افراد آمادگی ایجاد مدینه فاضلهای را پیدا میکنند که دستیابی به سعادت جز از طریق تحقق آن امکانپذیر نیست. طرح اینگونه تعلیم و تربیت و درنتیجه، سعادت از سوی فارابی در دیدگاه های فلسفی او ریشه داشته و با توجه به ایدهآلی و انتزاعیبودن، تا حدی دستیابی به آن را دور از دسترس مینماید.