بررسی مقایسه ای خردکیهانی در اندیشه غرب و تفکر اسلامی با تمرکز بر نظرات هگل و ملاصدرا

هدف پژوهش حاضر بررسی مقایسه ای خرد کیهانی از منظر هگل و ملاصدرا است.

روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی می باشد و از نظر هدف کاربردی می باشد. اجرای آن به روش اسنادی و تحلیل محتوا صورت گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات فیش برداری و چک لیست بوده است. جهت جمع آوری داده ها از منابع مرتبط با فلسفه ملاصدرا، فلسفه هگل و خرد کیهانی (عقل جهانی)، مانند کتاب ها، مقاله ها، پایان نامه ها و متون دیجیتال، استفاده گردید. و سپس اطلاعات مربوطه پس از گردآوری از منابع مختلف، به روش توصیفی تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

بر اساس یافته های پژوهش می توان گفت: عقل معمولا یکی از خصوصیات قطعی طبیعت انسان به شمار می آید و ارتباط نزدیکی با فعالیتهای مخصوص به انسان ها دارد، چیزهایی مانند: فلسفه، علم، زبان. گاهی اوقات برای اشاره به عقل از عبارت های عقلانیت یا خرد استفاده می شود. خرد کیهانی که در اینجا مورد بحث می باشد، همان عقل جهانی یا عقل کل می باشد. خرد کیهانی در اندیشه هگل، همان مفهوم (روح مطلق)، (عقل مطلق)، (ذهن مطلق)، (عقل کلی)، (عقل خدایی اصالت عقل آگاهی) می باشد. خردکیهانی در اندیشه ملاصدرا، همان مفهوم (نفس ناطقه، عقل فعال، عقل کلی، عقل مطلق) می باشد.

هگل خرد کیهانی را در درک و کشف دلیل و یا جهت معقولیت می داند وی این مسیر را ادامه می دهد تا به علت العلل عالم برسد، زیرا هیچ علت پیشینی برای آن نمی توان یافت، اما ملاصدرا خرد کیهانی را در گذر از عقل هیولایی و عقل بالملکه و عقل بالمستفاد و در نهایت وصول و درک عقل فعال می داند. ملاصدرا به اصالت وجود وهگل به اصالت روح معتقد بوده، که عالی ترین مرتبه وجود از نظر ملاصدرا وجود مطلق وصرف الوجود است که با روح مطلق از نظر معنا یکی است .هردو قائل به حرکت درجهان بوده اند. هگل جهان را اندیشه خدا و خرد کیهانی می داند و روح در فلسفه هگل نفس در اندیشه ملاصدرا می ماند، نفس در فلسفه ملاصدرا در طی عالم رشد نموده و سیر تکاملی را سیر خواهد کرد، اما در فلسفه هگل  برای روح این رشد و تکامل در نظر گرفته نشده است.هگل همچنین به مسئله آزادی و رابطه سیاست و دولت می پردازد ولی ملاصدرا به رابطه نفس و خرد کیهانی اهمیت ویژه ای داده است، هگل آزادی را در گرو تبعیت از قوانین سیاست می داند ولی ملاصدرا آزادی را در رسیدن به عقل فعال تفسیر می کند. اولین نقش و وظیفه خرد کیهانی حدوث نفس است. دومین وظیفه و نقش عقل فعال، در ناحیه قوای نفس به ویژه نقش عقل فعال در تعقل وفعلیت مراحل عقل نظری است . سومین نقش خرد کیهانی ، نقشی است که در مساله نبوت و نزول وحی بر عهدده دارد از منظر ملاصدرا عقل یکی از ارکان نبوت و وحی است تا آنجا که عنوان ملک وحی را می پذیرد. از منظر ملاصدرا خرد کیهانی، تنظیم کننده ارتباط نفس ناطقه با عالم غیب خواه در خواب و یا در بیداری می باشد.