مروری بر روش های مختلف مبارزه با پشه های مهاجم آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس

پشه های آئدس به ویژه گونه های آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس، به دلیل ویژگی های خاص بیولوژیکی و اکولوژیکی دارای سازگاری و قدرت استقرار بالا در شرایط آب و هوایی مختلف از جمله ایران بوده و به همین دلیل از آن ها به عنوان پشه های مهاجم نام برده می شود. این پشه ها که به عنوان یک مشکل جدی برای سلامت انسان شناخته شده اند، از نظر انتقال بیماری های آربوویروسی بسیار مهم از قبیل تب دانگ، چیکونگونیا، ویروس زیکا و تب زرد اهمیت بسیار زیادی دارند. باتوجه به اهمیت این بیماری ها بر نظام بهداشتی و سلامت انسان، و هم چنین گزارشات متعددی مبنی بر شیوع بیماری های آربوویروسی ازطریق پشه های آئدس در کشورهای مختلف، برنامه های مختلفی برای کنترل پشه های آئدس پیشنهاد شده است. در نتیجه معرفی روش های مناسب برای کنترل پشه های آئدس می تواند در کاهش انتقال این بیماری ها و حفظ سلامت انسان نقش قابل توجه ای را ایفا نماید. بنابراین، این مطالعه مروری با هدف ارزیابی کاربرد هر یک از روش های کنترل پشه های آئدس، انجام پذیرفت.

این مقاله یک مطالعه مروری روایتی در خصوص معرفی و کارآیی روش های مختلف کنترل پشه های آئدس است. جمع آوری اطلاعات در مورد روش های کنترل آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس از پایگاه های داده های علمی بین المللی (Pub Med، Wb of Science، Google Scholar، (Sciencedirect, Scopus) Elsevier،Lilacs) و داخلی (پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، کتابخانه پزشکی ایرانی (medlib)، بانک اطلاعات نشریات کشور (magiran)، مرجع دانش (civilica)، بدون محدودیت زمانی- زبانی گردآوری گردیده است. اطلاعات گردآوری شده براساس عملکرد هر یک از روش های ذکر شده استخراج، دسته بندی، تحلیل و در تدوین این مقاله مورد استفاده قرار گرفت. در نهایت از مجموع 10202 مقاله استخراجی و با در نظر گرفتن معیارهای خروج و ورود تعداد 123 مقاله در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت.

به طور کلی اهداف مربوط به استفاده از روش های مختلف کنترل پشه های آئدس بسته به کشور مورد نظر، شرایط اپیدمیولوژیک، منابع و اولویت های محلی متفاوت است، اما در یک قالب کلی، به ترتیب پیشگیری از بیماری، کاهش جمعیت پشه ها و قطع انتقال بیماری، جلوگیری از استقرار پشه ها و شیوع بیماری، کاهش مزاحمت ها و در نهایت شناسایی گونه/گونه های مهاجم جدید در اولویت قرار دارند. مناسب ترین روش های کنترل آئدس ها به پنج دسته تقسیم می شوند. دسته ها شامل، روش های محیطی که در برگیرنده کاهش زیستگاه ها و منابع رشدی پشه ها است، روش های شیمیایی که مبتنی بر استفاده از انواع حشره کش های شیمیایی و تنظیم کننده های رشد حشرات است، روش های مکانیکی که شامل استفاده از انواع تله ها است، روش های بیولوژیک که شامل استفاده از انواع دشمنان طبیعی است و روش های ژنتیکی که در برگیرنده مهندسی ژنتیک و تکنیک های عقیم سازی پشه ها است، می باشد. لازم به ذکر است که هر کدام از این روش ها می تواند نقش قابل توجه ای در استقرار پشه های آئدس و گسترش بیماری های آربوویروسی و در نتیجه کاهش موارد ابتلا و مرگ انسان در نظام سلامت و بهداشتی داشته باشد.

باتوجه به معرفی روش های مختلف کنترل پشه های آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس و اولویت هر کدام از روش های کنترلی ارائه شده، ذکر این نکته ضروری است که روش کنترل آئدس ها بستگی زیادی به شرایط محیطی منطقه، مرحله استقرار پشه ها و نیز فاز جمعیتی پشه ها و بیماری های ناشی از آن دارد. بنابراین پیاده سازی و ارزیابی برنامه های کنترل پشه های آئدس از طریق روش های مختلف به ویژه مدیریت تلفیقی ناقلین امکان پذیر است که مستلزم دخالت و هماهنگی مقامات محلی، ملی و عموم جامعه در جهت رسیدن به اثرات کنترلی مقرون به صرفه و ماندگار است.