تحلیل تجارب زیسته ی معلمان تاریخ از چالش های برنامه درسی و آموزش دروس تاریخ متوسطه دوم

درس تاریخ در هر کشوری، نقش مهمی در هویت سازی و ارزش آفرینی ملی برای آن کشور دارد؛ اما باوجود اهمیت بالای آن، مشاهده می شود که علاقه مندی به مطالعه ی تاریخ در معنای تخصصی آن، میان دانش آموزان، پایین است. آن طور که به نظر می رسد، معلمان دررابطه با نحوه ی آموزش این درس در مدارس و محتوای مورد استفاده برای آموزش آن، با چالش هایی مواجه اند که این چالش ها نیز به نوبه خود، نقش بسزایی در علاقه مندی یا عدم علاقه ی دانش آموزان به فراگیری تاریخ دارند؛ لذا هدف پژوهش حاضر، تحلیل تجارب زیسته ی معلمان تاریخ از چالش های برنامه درسی و آموزش دروس تاریخ در مقطع  متوسطه دوم بود.

برای دستیابی به این هدف، از  پارادایم  انتقادی، رویکرد کیفی و استراتژی پژوهش  پدیدارشناسی توصیفی از نوع چند مرحله ای ون مانن و روش اسنادی - کتابخانه ای، بهره برده شد. میدان پژوهش، شامل معلمان دروس تاریخ دوره متوسطه دوم در استان کردستان در سال تحصیلی 1401-1402 با روش نمونه گیری هدفمند بود. ابزار پژوهش، مصاحبه نیمه ساختاریافته محقق ساخته بود که تا درجه اشباع یافتگی نسبی و  به تعداد 9 نفر، ادامه یافت.

یافته ها در دو بخش: چالش های برنامه درسی و آموزشی و راهکارها ارائه شد. بخش چالش ها، خود در سه زمینه چالش های مربوط به کتاب های تاریخ (11 مورد)، چالش های روش تدریس معلمان (7 مورد) و چالش هایی فراتر از دو حوزه ی نام برده (4 مورد)، دسته بندی شدند. برهمین اساس، بخش راهکارها در دو حوزه ی راهکارهای حوزه تدریس معلمان در راستای حل چالش های آموزش کلاسی (11 مورد) و پیشنهادهایی برای بهره وری کیفیت آموزش دروس تاریخ در سطح برنامه درسی بود، که خود در سه زمینه ی: کتاب ها (12 مورد)، معلمان (2 مورد) و امور فراتر از این دو (5 مورد)، ارائه شد.

نتایج حاصل از تحلیل یافته ها نشان داد  که برنامه درسی در حوزه ی آموزش دروس تاریخ در مقطع متوسطه ی دوم، نیازمند  بازنگری اساسی است. کتاب های درسی تاریخ در این مقطع، در ایجاد چالش های آموزشی نقش نخست و برجسته ای دارند. چراکه  اکثر چالش های آموزشی این دروس،  به این زمینه مربوط می شوند؛  از جمله این که کتاب های تاریخ همچنان رویکرد حافظه محور را دنبال می کنند و کم تر به تحلیل اتفاقات پرداخته اند این امر از این روست که سبک تاریخ نویسی آنها نیز هنوز سنتی و کلاسیک است.. بااین حال، تمام چالش ها محدود به محتوای کتاب ها نمی شوند؛ بلکه روش های مورد استفاده برای آموزشی تاریخ نیز، هم راستا با تحولات کتاب های درسی و اهداف جدید برنامه درسی، نبوده و  اکثر معلمان، همچنان از روش های سخنرانی محور و معلم محور، بهره  می یرند. در کنار این موارد ، عوامل مختلف فردی و اجتماعی خارج از سیستم کلاس درس معلم و در درس تاریخ وجود دارد که به شکل غیر مستقیم، آموزش کلاسی این دروس را تحت تاثیر قرار می دهد؛ لذا نیاز است جهت تحقق اهداف برنامه ی جدید درسی، در روش های آموزش دروس تاریخ و همچنین نحوه ی آموزش و انتخاب معلمان، تغییراتی ایجاد شود. با این که معلمان در سطح کلاس در جهت تکمیل کاستی های کتب درسی و استفاده از روش های نوین آموزشی تلاش می کنند؛ اما برای رسیدن به اهداف آموزشی این دروس و بالابردن کیفیت آموزش دروس تاریخ، به تغییراتی اساسی تر در برنامه ریزی آموزشی برای درس تاریخ در مقطع متوسطه دوم نیاز است. برای کاهش ریشه ای برخی از چالش های نام برده شده، علاوه بر ایجاد تغییرات در سطح مدیریت جریان آموزش کلاسی و نبوغ  در فرایند تدریس و آموزش، نیاز است در سطوح کلان کشوری، برنامه ریزی مناسب داشت و تغییراتی در زمینه ی محتوای درسی مورد استفاده و روش های آموزشی ایجاد کرد. پیشنهادات بیان شده، اکثرا در زمینه ی بازنگری و ایجاد تغییر در محتوای کتاب های تاریخ بود، به گونه ای که تاکید محتوای کتاب های تاریخ، بیشتر بر تحلیل مسائل و وقایع تاریخی و کاربردی سازی تاریخ باشد. بر اساس یافته های پژوهش پیشنهاد می شود کتاب های تاریخ، به طور اختصاصی مورد بازنگری قرار گیرند، روش های آموزشی در راستای اهداف جدید آموزش تاریخ که از حافظه محوری به آموزش سواد تاریخی تغییریافته است، متحول شوند و از روش های نوین آموزشی دانش آموز محور، به جای معلم محور، در فرایند آموزش، استفاده شود و تاریخ به شکلی کاربردی تری، تدریس شود.