نمودهای طنز موقعیت در روضه ششم بهارستان جامی

طنز در لغت به معانی مسخره کردن، طعنه زدن، تمسخر نمودن و مانند این‏ها آمده است. در ادبیات فارسی، برای انواع شوخ‏طبعی‏ها، به اعتبارات متفاوت، نام‏های متعددی وجود داشته و دارد. در پژوهش‏های معاصر در این عرصه، طنز به‏عنوان واژه‏ای برای تمام متونی که وجه تمایز آن‏ها، خنده‏آوری است به کار می‏رود. درواقع، طنز، نوعی از ادبیات است که بدی‏ها و زشتی‏ها را بزرگ‏تر می‏نمایاند. در این پژوهش توصیفی - تحلیلی، معنای عام و گسترده طنز، که در‏بر‏گیرنده مفاهیمی چون هجو و هزل نیز هست، بیان می‏شود و پس از بررسی تعریف و دامنه مفهوم طنز و به طور خاص، طنز موقعیت، به تحلیل این‏گونه در روضه ششم بهارستان جامی می‏پردازیم تا وضعیت‏های گوناگون ایجادکننده طنز موقعیت را در این متن شناسایی نماییم؛ در نهایت می‏کوشیم تا چرایی بهره‏گیری فراوان‏تر از برخی وضعیت‏های خاص را تحلیل کنیم. یافته‏های پژوهش حاضر، نشان می‏دهند که جامی در بیش از نیمی از مطایبه‏های روضه ششم بهارستان، از پردازش طنز موقعیت بهره گرفته است و بیشترین استفاده او در ایجاد طنز موقعیت، از وضعیت اوصاف ناپسند بوده است. وی در این راه هم صفات نامطلوب ظاهری، مانند زشتی و هم ویژگی‏های ناپسند باطنی مثل ستمگری را دست‏مایه طنز‏پردازی قرار داده است. افزون بر این، استفاده جامی از هشت وضعیت مختلف از میان ده وضعیت پربسامد ایجادکننده طنز موقعیت در ادبیات کهن فارسی، تنوع بالایی را به نمایش گذاشته است.