بررسی و تحلیل رفتار سیاسی آیت‎الله حاج آقا حسین قمی در دوره رضاشاه

رفتار سیاسی به معنای کنش و واکنش‎هایی که فرد بر مبنای پایگاه طبقاتی‎، اجتماعی و عقیدتی خود در مقابل سیاست‎ های رسمی ابراز می کند‎، در این مقاله مورد تاکید است. بررسی رفتار سیاسی مراجع شیعه در برهه‎ های مختلف می‎تواند تصویری نسبتا روشن از اندیشه سیاسی آنان در قبال نهاد سلطنت ارائه دهد. از جمله این مراجع، آیت‎ الله حاج ‎آقاحسین طباطبایی قمی است که در حوزه کهن مشهد ریاست و زعامت داشت. نفوذ و اعتبار مذهبی وی البته به تهران و بسیاری از مناطق دیگر نیز سرایت کرده بود. بررسی رویارویی کوتاه‎ مدت آیت ‎الله قمی به عنوان یکی از عالی‏ ترین مقام‎های دینی نهاد روحانیت با برخی سیاست‎ های پهلوی اول زمینه مناسبی برای مطالعه عکس‎ العمل فقیهان در برابر فعالیت‎ های سیاسی - فرهنگی این دوره را فراهم خواهد ساخت. این مقاله بر آن است ضمن بررسی اجمالی زندگی تحصیلی آیت‎ الله قمی، واکنش‎ها و رفتار سیاسی وی را در قبال سیاست‎ های دوره رضاشاه بنمایاند. این نوشتار در پی پاسخ به این پرسش است که آیت‎الله قمی در رفتار سیاسی خود با اساس سلطنت رضاشاه مخالفت داشته یا این که همچون فقهای دوره قاجار رویکردی توام با احتیاط و دوراندیشی داشته است؛ سلسله ‎ای که شاهانش خود را پادشاه شیعه دانسته و بر این مبنا حمایت فقیهان شیعه را با خود داشت. حمایتی که به دو مولفه ارشاد و انتقاد شناخته می‎شد. در واقع این بررسی نشان می‎دهد قمی به سنت همیشگی فقهای شیعه، یعنی ارشاد و انتقاد عمل می‎کرد و حتی اعتراض وی به تغییر کلاه پهلوی به شاپو بر مبنای این سنت‎، ملایم بود.