نقد سپهر همگانی در اندیشه سعدی و حافظ: راهکارهای اصلاح اجتماعی و سیاسی در ادبیات فارسی (مطالعه موردی اندیشه سیاسی سعدی و حافظ)

این پژوهش با بهره گیری از دیدگاه های بوردیو، از چشم انداز مفهوم شاعر وظیفه مند، اصلاح گری سیاسی و اجتماعی را در اندیشه های سعدی و حافظ می کند. پژوهش بر این فرضیه استوار است که شاعر رسالت نقد را در در راستای بهبود زیست جمعی و به مثابه وظیفه ای دانشی و روشنگرانه دنبال می کند. شاعر به مثابه نمود اصلی کارگزار نقاد در عرصه اجتماعی و سیاسی، در قامت کنش ورزی اصلاح گرانه و از زاویه نگرش انتقادی، به ارائه راهکارهای اصلاح جامعه می پردازد. این پژوهش در فراز نقد اجتماعی و سیاسی در اندیشه سعدی ذیل بررسی رویکرد انتقادی سعدی، به ویژگی اصلاح گرانه برجسته وی می پردازد و راهکارهای اصلاح عمومی در اندیشه سعدی، در سه ساحت اجتماعی، سیاسی و زمامداری مطرح می گردد. مدارا را باید راهکار اصلاح اجتماعی، عدل و داد را راهکار اصلاح سیاسی و تدبیر را راهکار اصلاح شیوه زمامداری دانست که در پرتو توجه ویژه سعدی به جامعه و سیاست در حال گذار و درگیر بحران ویرانی ارائه شده است. در فراز دیگر، نقد عمومی در اندیشه حافظ بررسی گردیده است. حافظ به مثابه شاعر منتقد در تاریخ شعر/خرد ایرانی، برای ساختن جامعه در حال شدن روزگارش، روی به اصلاح گری و پیشنهاد راهکارهای اصلاحی می آورد. رویکرد اصلاحی حافظ در سه سطح سیاسی، اجتماعی و زمامداری مطرح شده است. مهر و دوستی به مثابه راهکار اصلاح سیاسی، راستی به مثابه راهکار اصلاح اجتماعی و عدل به مثابه اصلاح شیوه زمامداری مطرح شده است. در یک جمع بندی کلی، راهکارهای اصلاحی سعدی و حافظ را می توان چنین خلاصه کرد، فرد آزاده به مثابه شهروند آرمانی، جامعه اصلاح جو به مثابه شهر آرمانی و زمامدار مصلح عادل به مثابه حاکم آرمانی، سه سطح پیشنهاد شده سعدی و حافظ برای برساختن جامعه فضیلت مند است. شیوه برساختن این جامعه از راه نقد می گذرد که به سامان سیاسی آرمانی ریخت یافته براساس فضیلت های فردی و جمعی، و در اوج آن ها راستی و عدل، می گذرد و رویه اصلاح گرانه ایشان را نمایان می نماید.