تبیین مولفه های کالبدی محیط حامی رفتار اخلاق محور از منظر اندیشه اسلامی

این مقاله آغازی برای ارائه سلسه مقالاتی، در ارزیابی آثار معماری ایران و جهان از منظر اسلامی است، برای تالیف کتابی در این مورد.
ایتدا مقاله حاضر به موضوع تاثیر انحرافات فرهنگ ها بر معماری معابد و نیایشگاه​ها از منظر اسلامی می پردازد. بعد از مقدمه​ای در مورد دو نوع مکتب الهی و غیرالهی، دلایل و مجوز ارزیابی آثار معماری جهان را از منظر فرهنگ اسلامی توضیح می دهد. سپس مفهوم نیایش «حقیقی، تکوینی، تکاملی، و اختیاری» را توضیح داده و بر مبنای آن «نیایشگاه مناسب و مطلوب» را تشریح می نماید.
در ادامه عناصر معناپذیرتر در معماری نظیر «ایده های فضایی و هندسی- تزئینات مناسب و نامناسب، سبک معناگرایی و نمادگرایی، رابطه نیایشگاه با زمینه ​های فرهنگی و اقلیمی» تشریح می شوند.
در ارزیابی مساجد اصیل دوران اسلامی ایران مصادیقی نظیر «تبدیل آتشکده چهارطاقی به مسجدایزدخواست، مسجد جمعه اصفهان، مسجد امام اصفهان» به عنوان نمونه مطرح می شوند.
در مورد مساجد غیراصیل و بدعت آمیز قبل و بعد از انقلاب اسلامی، مصادیقی نظیر «مسجد الجواد، مسجد دانشگاه تهران، مسجد الغدیر، نمازخانه موزه فرش تهران، مسجد ولیعصر در جنوب پارک دانشجو «طرح قدیم و جدید آن»، و «مصلی تهران» مورد ارزیابی قرار می گیرد.
روش تحقیق در این مقاله «کل نگری و همه جانبه ​نگری» از منظر منابع و مبانی اسلامی است؛ بنابراین رویکرد آن هم کیفی است و هم کمی؛ و رابطه ایده با پدیده را علت و معلولی می داند.
منابع خطاناپذیر آن «قرآن و سنت معصومین(س)» و منابع خطاپذیر آن «عقل فردی و اجماع خبر​گان» است.
اثبات گزاره های «عقلی» آن «استدلال منطقی» و گزاره های «نقلی» آن «تفسیری» از منابع معتبر است.
نتایج این تحقیق کاملا نشان می دهد که «انحرافات اعتقادی و فرهنگی» چگونه بر «عملکردهای نیایشگران، رفتار و مراسم آنها و در نهایت در شاکله جزئی و کلی نیایشگاه» تاثیرات نامناسب و نامطلوب می گذارد.