تجزیه دای آلل ارقام گندم برای عملکرد دانه و برآورد ارزش نانوایی آنها با استفاده از نشانگرهای STS

افزایش عملکرد دانه در واحد سطح و بهبود کیفیت نان تولیدی از مهم ترین اهداف برنامه های بهنژادی گندم در ایران هستند. آگاهی از نحوه کنترل ژنتیکی صفات و دسترسی به نشانگرهای مولکولی یا مورفولوژیکی پیوسته با آن ها نیز پیش نیاز هرگونه دستورزی های ژنتیکی محسوب می گردند. در این مطالعه از تعداد 100 نتاج نسل F1 دای آلل 10 × 10 کامل و دوطرفه استفاده شد تا ژنتیک عملکرد دانه و ارزش نانوایی آن ها با استفاده از نشانگرهای STS مرتبط با زیرواحدهای HMWG مورد تحلیل قرار گیرد. این پژوهش در سال های 1399 و 1400 در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. در سال اول 10 رقم گندم شامل گنبد، مروارید، کلاته، احسان، سیروان، بهاران، چمران2، شوش، مهرگان و برات از نواحی جغرافیایی مختلف ایران در مزرعه کشت و با هم تلاقی داده شدند. در سال دوم والدین و تلاقی ها در قالب طرح بلوک‏ کامل تصادفی با سه تکرار کشت و مقادیر عملکرد دانه، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه، روز تا سبز شدن و ارتفاع بوته از روی آن ها اندازه گیری گردید. نتایج بیانگر وجود تفاوت ژنتیکی معنی دار بین والدین بود. تحلیل وراثت پذیری خصوصی نشان داد که تلاقی ارقام بهترین روش بهنژادی برای بهبود عملکرد دانه، تعداد سنبله در بوته و روز تا سبز شدن است. بر همین مبنا، برای بهبود تعداد دانه در سنبله، وزن دانه و ارتفاع بوته روش انتخاب، بازدهی بالاتری خواهد داشت. ارقام مروارید و گنبد به ترتیب بهترین ترکیب شونده های عمومی برای عملکرد دانه بودند؛ زیرا اثرات ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنی داری داشتند. بالاترین ترکیب پذیری خصوصی در تلاقی های احسان × گنبد، مروارید × چمران 2 و شوش × سیروان مشاهده گردید. نتایج این مطالعه نشان داد که نشانگرهای STS در شناسایی تفاوت ارزش نانوایی ارقام توانمند بودند. امتیاز کیفی ارقام بین 6 تا 10 برآورد شد و کلاته و برات به عنوان برترین ارقام شناسایی شدند. برتر شدن رقم برات از هر دو جنبه کمیت و کیفیت در عملکرد تایید مجددی بر کارآمدی بهنژادی این رقم و بیانگر ارزشمند بودن آن به عنوان والد حاوی ژن های مطلوب می باشد. در مجموع، نشانگرهای STS به کار گرفته شده در این مورد مطالعه، ابزار مفیدی برای بهبود زمینه ژنتیکی گندم و با استفاده از آنها در انتخاب به کمک نشانگر برای ارزش نانوایی هستند.