پژوهشی بر چگونگی تدفین سگ در ایران باستان

در باستان شناسی، آداب و مناسک تدفین همواره در ارتباط با فعالیت ها و باورهای آیینی جوامع انسانی مورد توجه قرار می گیرد و معمولا از این داده ها برای سنجش جایگاه اجتماعی و کنش گری فرد متوفی و بازشناسی سلسله مراتب اجتماعی استفاده می شود.اما در کنار تدفین های انسانی، موارد متعددی هم از تدفین حیواناتی چون سگ، اسب و گربه چه به صورت منفرد و چه به صورت همراه با انسان، در گوشه و کنار جهان گزارش شده است. در میان این حیوانات، سگ جزو مهم ترین و قدیمی ترین ها بوده و بیشترین فراوانی تدفین را در بین تمام جوامع انسانی از گذشته های بسیار دور (دوران پارینه سنگی جدید) تا به امروز داشته است. سگ دربارورهای ایرانیان باستان دارای اهمیت بالای بوده است. علاوه بر آیین زردشتی، در تصاویر و نقوش برجای مانده از آیین کهن میتراییسم نیز، سگ حضور دارد و یکی از چند حیوان میترایی است که از خون گاو نری که توسط میترا کشته شده، تغذیه می کند. با استناد به شواهد باستان شناختی موجود، سگ یکی از نخستین حیواناتی است که توسط انسان رام و اهلی شده است. سگ ها علاوه بر نقشی که در دوران پیش از تاریخ و تاریخی در تعقیب و شکار و حفاظت از جان و مال انسان داشته اند، امروزه نیز در اموری همچون تشخیص مواد مخدر، محافظت از گله، شکار، تشخیص بو، مسیریابی و کمک به معلولین، امور پلیسی و غیره به جامعه انسانی خدمت می کنند. تدفین های متعددی از سگ چه در قاره های قدیم (آسیا، اروپا و آفریقا) و چه در قاره های جدید (آمریکا و استرالیا) به دست آمده که نشان می دهد پدیده مزبور پدیده ای فراگیر و جهان شمول بوده است. در نتیجه کاوش های باستان شناسی، بقایای تدفین سگ هم به صورت منفرد و هم به همراه اسکلت انسان به دست آمده که علاوه بر جنبه های آیینی، به روشنی نشانه ای از سازش پذیری اجتماعی دوسویه بین این حیوان با انسان است.به طورکلی تدفین سگ در خاورنزدیک به ویژه در لوانت و آناتولی از دوران نوسنگی تا دوران تاریخی به فراوانی گزارش شده که عمدتا از بافت های آیینی، برخی در درون یا نزدیک معابد یا محل های آئینی کشف شده اند و برخی دیگر با ظروف آئینی همراه بوده اند در ایران تاکنون تدفین سگ از کاوش محوطه های همچون شهرسوخته، گوهرتپه بهشهر، تپه قلعه کش (طالقانی) قائمشهر، تپه عشق بجنورد، تپه ریوی سملقان، تپه خرم آباد مشگین شهر و نرگس تپه گلستان گزارش شده است. در نوشتار پیش رو علاوه بر مروری بر تدفین سگ در بخش های مختلف دنیا، به مطالعه تدفین های این حیوان در ایران و تحلیل این یافته های تدفینی در بستر اجتماعی/آیینی پرداخته شده است. در مجموع به نظر می رسد که برخی از موارد تدفین سگ جنبه آیینی داشته، اگرچه برخی موارد دیگر را می توان بر اساس نزدیکی عاطفی و قرابت اجتماعی بین انسان و سگ تبیین نمود.