تحلیل و مقایسه دو منظومه ویس و رامین و خسرو و شیرین براساس الگوی کنشگری شخصیت ها

در این پژوهش، دو داستان عاشقانه ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی، تصحیح محمد روشن و خسرو و شیرین نظامی، تصحیح وحید دستگردی، با تکیه بر الگوی کنشگری گریماس مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته است. این الگو، امکان گذر از روساخت مشابه و رسیدن به تفاوت های ژرف ساخت روایی دو منظومه را فراهم می آورد و به پرسش های مرتبط با شباهت و تفاوت دو داستان، در چگونگی سامان دادن به رویدادها و تاثیر کنش اشخاص در پیشبرد طرح داستان پاسخ می دهد. روش کار در این پژوهش، تقسیم متن به اجزای کمینه روایت سپس شناسایی، تحلیل و توصیف الگوی کنشگری در هریک از واحدهای متن است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که طرح کلی داستان ویس و رامین، ستیز عشق با قانون و سطوت شاهانه و سرانجام، پیروزی عشق را روایت می کند؛ در حالی که داستان خسرو و شیرین، مبتنی است بر تضاد و سرانجام، سازش سطوت شاهانه با عرف و شرع. در منظومه نظامی فراوانی صحنه پردازی های زیبا و افزون بر متن چشمگیر است و تصادف و تقدیر، به عنوان بازدارنده و یاریگر، نقشی کلیدی در شکل گیری و به سرانجام رسیدن طرح داستان ایفا می کند؛ اما  در داستان ویس و رامین، کنشگران اصلی، اشخاص داستان هستند و پیشبرد طرح داستان در گرو کنش و انگیزه های آنهاست. زنان داستان ویس و رامین، برخلاف منظومه نظامی، در مقام فاعل یا یاریگر و بازدارنده، نقشی موثرتر از مردان دارند و کنشگران فعالی هستند که برای رسیدن به خواست خود، به تناسب موقعیت و رخدادهای داستان و با توسل به چاره اندیشی های گوناگون وارد عمل می شوند.