چهار گوهر در چهره ای دیویاز

در این مقاله ماهیت چهار عنصر سازنده گیتی (آب، باد، خاک و آتش) در نگاه ایران باستان و اساطیر ایرانی بررسی گردیده و با توجه به باور دوینی (اهریمن و اهورمزدا) نهفته در چهار عنصر؛ جایگاه طبقاتی خاص این عناصر نیز بررسی شده است. در این جستار، بر پایه خوارداشت مادینگی؛ همچنین تصریح متون اساطیری و پهلوی بر مادینگی دو عنصر فرودین آب و خاک در برابر نرینگی عناصر باد و آتش با بازتاب های این باور در حماسه ملی و در خلال داستان های شاهنامه استخراج شده است و بر آن اساس بخشهای نمور، تاریک، کثیف و جرمانی و دارای ویژگیهای نامطلوب با عناصر فرودین که مادینه پنداشته شده اند مرتبط شده و جلوه های اهریمنی به شمار آمده اند. چهار عنصر با توجه به دوری و نزدیکی از اهورمزدا و اهریمن، جایگاه شریف و وضیع دارند و به عناصر نرینه اهورایی و مادینه و پست اهریمنی تقسیم شده اند.

در این تحقیق، شیوه توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر فیش برداری به روش کتابخانه ای عمل شده است.

چهره دوینی این عناصر به سه شکل در شاهنامه فردوسی تجلی یافته است شامل چهره اهورایی، چهره دو جنبه ای و چهره اهریمنی. این مقاله هر سه شکل و سه چهره متفاوت این عناصر را از خلال اشعار شاهنامه فردوسی استخراج کرده و به نمایش گذاشته است.

مقاله حاضر به این نتیجه دست یافته که هر سه چهره اهریمنی، اهورایی و دو جنبه ای چهار عنصر در شاهنامه وجود دارد.