نسخه های خطی تحفه عباسیه: اثری انتقادی در نجوم و جایگاه علمی آن

ازجمله آثاری که در سده یازدهم هجری قمری، در زمینه نجوم و ریاضیات نوشته شده، کتاب تحفه عباسیه از میرزا قاضی بن کاشف الدین محمد یزدی اردکانی است. این کتاب تاکنون به صورت خطی است و درباره آن پژوهشی انجام نشده است. هدف از این پژوهش، معرفی نسخه های خطی و بررسی جایگاه علمی کتاب در زمینه نجوم و تاریخ نجوم در عصر صفویه است.

روش و رویکرد پژوهش: 

روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است که با مراجعه به کتابخانه ها و فهرست های نگاشته شده در زمینه نسخه های خطی، دست نوشته های کتاب تحفه عباسیه را به دست آورده و به مطالعه محتوا و مقایسه نسخه ها می پردازد.

قاضی، کتاب تحفه عباسیه را در معرفی دستگاه مقالید السموات و الارض که آن را به جای ذات الشعبتین ساخته، نوشته است. پنج نسخه خطی از کتاب در کتابخانه های ایران وجود دارد که شباهت بسیاری باهم دارند و تقریبا کامل هستند، فقط صفحات نخستین نسخه مجلس افتادگی دارد. نسخه ها همه دارای 19 تصویر هستند که با خط کش و پرگار و ابزار هندسی دقیق، ترسیم شده اند، به ویژه نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی با رنگ های گوناگون مطالب نجومی را مصور کرده است. دست کم دو نسخه در زمان مولف کتابت شده است که البته کاتب آن ها مشخص نیست. قاضی، ضمن نقد دستگاه ذات الشعبتین که از روزگار بطلمیوس مطرح بوده، به بیان امتیازات دستگاه مقالیدالسموات پرداخته است، آنگاه نظریات بزرگان نجوم و ریاضیدانان از یونان و دوره اسلامی تا روزگار خود را با تکیه بر کتاب هایشان مطرح و آن ها را نقد می کند.